BỎ TRƯỜNG MÀ ĐI SCHOOL OF MY HEART, TOMORROW I WILL BE SEPARATED FROM YOU!

BỎ TRƯỜNG MÀ ĐI	SCHOOL OF MY HEART, TOMORROW I WILL BE SEPARATED FROM YOU!
CHẾ LAN VIÊN	by CHE LAN VIEN
Sắc nắng dần nghiêm lại, rồi gió nam về dấy bụi mù quấy rối ý xanh cao. Mỗi buổi mai, hoa xoan bừng sáng với mặt trời. Nệm đỏ chăn xanh, ngày dịu ngã mình trưa, đôi tiếng ve nhịp theo im tĩnh. Đến khi không gian thiết tha nhớ đến nắng vàng thì buổi chiều qua rất nặng nề, chắc bởi vừa trôi vừa mơ mộng.	The blazing rays of sunshine, little by little, condense; and the South Wind, with its swirls of dust, returns and embarrasses our noble thoughts. Each morning, the flamboyant flowers open out and shine under the sun. On its red mattress and its blue blanket, the Day takes its siesta peacefully. In the silence of midday, some cicadas tune their monotonous song to the tranquility of the country. At the moment when Space yearns for gazing again upon the gilded rays of the setting sun, the afternoon passes by laboriously. Probably, it passes time in reverie while going by.
Ôi! đất trời bỗng nhiên mang hồn một người Do Thái phiêu linh. Mùi muối biển nổi lên đậm đà trong mạch gió tuôn thao, ấy là nồng mặn của Ấn Độ dương gửi đến. Và bụi mù bay ở ngoài kia, cứ xem những vẻ dàn bày ở dưới vòm xanh, hẳn đã từng qua sa mạc Phi châu.	Alas! The Sky and the Earth carry suddenly away the spirit of a wandering Jew. The salted odor of the South Seas pleasantly cherishes his heart with the breath of a wind that passes: that is the odor sent to us by the Indian Ocean. If we glance at the cloud of dust that whirls in the air, we can easily guess that it has undoubtedly sojourned in the desert of the Sahara.
Nhưng thầm kín hơn hết chỉ có tình ý của hoa xoan. Hãy lắng nghe màu tươi trôi chảy đến sắc buồn, sự già nua mỗi lúc mỗi tăng trong nửa phút giây dịch biến. Chỉ một ngày mai thì hoa xoan đã là hoa cuối chợ đầu đình. Ôi! mi đến giữa bụi đường và mất đi theo cỏ rác! Và những đàn ve nữa, một khi mùa hè đã khuất, người ta liền quét dọn với hoa khô.	Nevertheless, discrete are the intentions of flamboyant flowers. Let us listen to the sap of life that comes out from them and leads us toward sadness! At every moment, increases old age: in only one day, the flamboyant flowers will fade and fall down. Alas! You who were born in scented bushes, you die in dust! And the cicadas also, once summer is over, one would sweep away and the poor dead cicadas and the faded fallen flowers.
Những tràng học kia, nằm mê trong nắng, thì bởi lẽ gì cũng nhuốm nỗi buồn những người Do Thái phiêu linh? Cửa mi mở rộng, tam cấp trơn tru, ta nghe mi gọi đàn con thơ sạch của mi và bảo:	Those schools, drunk under the scorching sun, for which reason they also, pale of sadness without name, become wandering Jews? With their large gates opened, I hear them call their ingenuous students and say to them:
- Các con ơi! mùa thu và mùa đông lạnh lẽo đã qua rồi. Những cánh cửa không còn cùng nhau chung kết nỗi buồn, bây giờ đất trời nắng ráo, các con có thể rời ta. Ôi! mái ngói của ta đang rên lên vì những lời kêu gọi trên cao, sao các con dửng dưng với bao nhiêu thúc dục bên ngoài?	“My children! Autumn and winter have passed, we should not remain thus together for always. Now that the weather is fine, it is the favorable moment for you to leave your school and to part far. Yes, you must leave and part far, my children! And, without regret, you can abandon me here, forever! O my God! My roofs quiver in hearing the calls from on high, why do you all seem to be insensitive to those external charms which attract us unceasingly?”
Mùa xuân, khi hoa cỏ giàu sang, phấn hương thịnh mãn, lời mời đưa nào đâu rõ rệt thế này. Và bây giờ nắng nghiêm gió khắc, sự biệt ly lại hiện đến trên đường lót chông gai ngăn bước của chân non.	In spring, when flowers abound and their perfumes exhale, no invitation is much clearer than that one. Now that the sun is becoming increasingly severe and the wind increasingly stronger, it is for us the moment of separation on the thorny path where young people are struggling very hard.
Những cậu học sinh, mấy năm nay điệp lẫn với thái bình của bàn của ghế, cũng đã bắt đầu thành những người Do Thái phiêu linh. Tôi thấy các cậu, vào những giờ học, ngồi thừ bên sách vở, mắt mờ đi, huyễn hoặc bởi hạt ngọc vô hình của đôi điểm không gian.	Those students who, these years, lived peacefully amidst of desk seats, became wandering Jews! I caught sight of them who, during the hours of class, sat down nonchalantly in front of their books, with a faraway look, being charmed by I don't know which luminous points that might wander in space.
Vâng, cũng có đôi người mơ đến một cảnh nhà trên núi đồi nào đó, nuôi sống bởi dăm ba mẫu ruộng, một sức trâu hay một sức bò. Đôi người mơ đến sự cầm tù có lương trong một mái sinh nhai nào đó, làm nô lệ tháng ngày cho cái đồng hồ ông chủ, rút bớt không gian hầu yên tĩnh với thời gian. Nhưng rất đông là mơ rời bỏ gia đình, làm thia lia vang bóng cho sự rời bỏ nhà trường. Họ sẽ lấy độ đường dài làm nóng bánh xe lăn (trai trẻ vốn đang thèm sức nóng).	Yes, some of them probably dream of a beautiful house leaning over some pleasant hill, where they will be able to live, thanks to a few hectares of land, with the help of an ox or a water buffalo. Others wish to earn wages and be employed in some companies as slaves, day after day, of the director's watch. However, the majority thinks about abandoning their dear school to leave far. The length of the path will excite their taste of adventure (as passion normally expires with the termination of youth).
Do Thái giang hồ, họ không nghĩ rằng ngày kia rồi sẽ trở về nước cũ. Những quả tim thơ dại kia ơi, đã là con chim bồ câu trắng thì không nên ra khỏi chuồng chim. Bùn dơ sẽ làm bẩn hết lòng mi cho đến lúc lòng mi cùng với bùn dơ lẫn kiếp. Vậy thì làm sao, khi chiếc xe của một lưu học sinh chở đồ ra khỏi cổng trường, lại không có ác điểu của Edgar Poe đâu đấy để kêu lên lời than đen tối sau này: - Và thôi, không có gì nữa hết.	Wandering Jews, they have never imagined they might return one day to their native soil! O poor ingenuous hearts! You who are white doves, don't leave your dovecote! Mud will not be long in soiling your hearts, until your hearts and mud mix together! What to do then? When the car of an intern comes out of the school and Edgar Poe's Raven is not there to say to him this gloomy lamentation: “Never more!”
Cái ý tưởng đưa ra đây nếu không buồn cười quá: trước cổng trường, theo tôi, nên xây một cái tam cấp thật cao. Ngày bãi học, chọn một ông thầy già ra đứng đấy. Và mỗi người học sinh đi qua trước mặt, lặng yên để nghe ông ta bảo: - Con ơi, con đang bước xuống cuộc đời. Cuộc đời không phải là một cái gì lên cao nữa.	I will expose to you my idea (please do not laugh at it!): In front of the school gate, I would like to have built three very high steps. At the exit of the school, you would choose an old professor and invite him to get up there; and each student would pass in front of him in silence to hear him say: “My child, you go down into life.” – Life, that is not something that makes us go up!
Bây giờ, khi sự biệt ly chỉ còn gang tấc, những cõi lòng đã bao lâu tê lạnh, cùng cất lên những lời kêu gọi đắm say. Đấy là những mùa hè bừng cháy với nắng thiêu, êm đềm với bóng mát. Mỗi giờ chơi, các học sinh từng đoàn, từng tốp, nhưng thường lắm chỉ hai người, dìu nhau đi trên piste của sân trường. Người cúi đầu nhìn bóng vướng theo chân, người ngẩng mặt lên cao chờ nét mây bay qua mắt. Bước đi không bao trùm tiếng nói, lời buông ra hạ thấp xuống như đêm (sự mơ hồ dễ làm hiểu những ý quá xa cách nói).	Now that the separation is near, formerly insensitive and cold hearts raise suddenly impassioned calls. At the recreation, the students, by bands or groups, generally of two, walk in the courtyard. One of them lowers his head and looks at his moving shadow attached to his feet; the other raises his head and awaits a fine cloud that will pass by in front of him. The two friends walk in silence. The rare words, which slip out from time to time, drop as the evening (the imprecision makes them understood how much there is far from thoughts to words).
Buổi chiều, nếu có bạn thân ở ký túc xá, người ta lưu lại độ nửa giờ, nếu cùng ở ngoài, người ta kéo đến nhà nhau, hay nếu cả hai cùng học trong trường thì những nẻo vắng, những phòng im được nghe hơi họ thở.	In the evening, if his friend is an intern, he will remain another half an hour at school with him; or if his friend is an extern, he will come to see him at his home; or if they are both interns, in seldom attended places, in quiet rooms, you can hear their irregular breathing.
Vì còn một tháng nữa sẽ xa nhau. Một tháng nữa sẽ xa nhau! Tiếng ấy bay theo gió ở ngoài sân, có ai đưa vào lớp học, một đôi người nghe ở cổng trường. Khi ngạo mạn như một lời thử thách. Một tháng nữa sẽ xa nhau. Có gì lo và có gì đáng nói. Rồi đây chết cả đi cũng được, cùng gặp nhau trở lại chưa hẳn đã hay gì. Khi mềm yếu và chỉ là những cánh tay đưa ra cầu khẩn, những bàn tay rộng mở theo nhịp của lòng. - Tình thương của tôi ơi! Còn một tháng nữa sẽ xa nhau, hãy mặn nồng thêm chút nữa. - Còn một tháng nữa sẽ xa nhau! Nếu không yêu, xin chớ nói chi sự thật. Cứ lầm nhau trong ảo tưởng hoa sương.	The reason is that there will be no more than one month left to us, only one month, and we will separate from each other. In one month, we will separate from each other! These words, carried by the wind, traverse the schoolyard and enter the classrooms. Some students even heard them just before they reach the gate of school. One starts to say: “In one month, we will separate from each other. Do we still have some worries which are worth that we talk about?” Then: “My darling, in one month, I will not have you any more! Will you remember me?” “My friend, in one month, I will not have you any more! If you don't like me, please don't tell me the truth! Let us preserve our illusions!”
Còn một tháng nữa sẽ xa nhau! Và thôi, thế là không còn gì nữa hết. Người đi bước xuống cuộc đời. Người ở lại, trên giấy tím viết thư, thay tên người bạn khác. Những cặp tình nhân bắt nhau thề thốt, bắt nhau hẹn hò. Lợi dụng thì giờ ngắn ngủi, họ đòi nhau từng chút yêu thương, để lúc vàng đã vào tay, bỗng nhỏ lệ vì thì giờ ngắn ngủi.	In one month, they will separate from each other, and it will be all over! One of them will go into life; the other, on purple writing paper, will write the name of another friend. The two children make oaths, promises. Taking advantage of the little time left to them, they want to cherish each other even more; and, when happiness is between their hands, suddenly tears run down, because time passes so quickly!
Còn một tháng nữa sẽ xa nhau! Và bỗng một hôm, một buổi chiều (tại sao cũng cứ buổi chiều?), trường học sẽ nằm mơ thấy cửa mình tự mở, rồi dường như có ai bước nhẹ trên thềm. Và nằm khoèo ở bốn góc trời, các học sinh, trong lúc xa xôi trường nhớ đến người, bỗng thương tiếc cây xanh ngói đỏ.	In one month, they will separate from each other! And then, one evening (why only the evening?), the school will dream that its gates would open by themselves, and that somebody would put slightly the foot on its threshold. And the students, scattered to the four corners of the earth, during long summer holidays, will remember their school and will regret its red roof and its green trees.
Và bỗng một hôm, một buổi chiều (tại sao lại đến buổi chiều?) trường học sẽ nằm mơ thấy cửa mình tự mở, rồi dường như có ai bước nhẹ trên thềm. Và nằm khoèo ở bốn góc trời, các học sinh, trong lúc xa xôi trường nhớ đến người, bỗng thương tiếc cây xanh ngói đỏ.	And then, one evening (why always the evening?), the school will dream that its gates would open by themselves, and that somebody would put slightly the foot on its threshold. And the students, scattered to the four corners of the earth, during long summer holidays, will remember their school and will regret its red roof and its green trees.
Một người nhớ đến một buổi sáng mùa xuân qua từ lâu. Anh chàng đang ngồi học, bỗng nghe có tiếng lính kéo nhau đi tập ngoài đường. Vội vàng mở cửa nhìn ra. Và mắt anh ngưng lại bên hè, một đàn bướm đậu. Năm con, mười con, không dễ thường nhiều hơn thế nữa - một ngày lễ bướm chen nhau trên một chỗ đất bằng. Anh chàng lén thầy giáo, viên giấy quăng ra, nhưng hơn mười bận đều đi sai cả. Giờ chơi, ra đuổi, anh chàng sát mũi vào chỗ đất, để rồi ngạc nhiên không thấy một mùi hương ngát nào hết cả, quên đi rằng mình chẳng phải là loài có cặp cánh vàng. Anh đặt lên đấy một tờ giấy trắng, và đàn bướm không tìm ra chỗ cũ. Bây giờ nằm không, anh ví von một cách khá rẻ tiền:	A student will remember a far-off morning of spring: as he opened the window of his class, his glance fell on a flowery meadow where butterflies were fluttering. Five or ten butterflies, no more than that! At the recreation, he came out, pursued them. When he had put the nose near the grasses to smell, he was very much surprised by the lack of perfume! He had forgotten, poor child, that he was not a butterfly with gold wings! He laid nevertheless a blank paper sheet there, hoping that the butterflies would not find the trace any more.
- Cái gì đã làm mất dấu trường tôi? Hay ai đã bỏ lên đó một tờ giấy trắng?	Remained alone, he pondered: “Who could erase the trace of my school? Would somebody have laid there a blank paper sheet?”
Một người nhớ đến một buổi chiều (hình như vương lại từ mùa hạ). Bấy giờ là sau buổi học, anh bơm xe sửa soạn ra về. Bỗng dừng tay lại, từ laboratoire gần đấy vang ra giọng bổng trầm của một chiếc harmonica lẫn theo tiếng hát. Rồi động khung cửa trên cao, hai khuôn mặt đẹp, ngập ngừng giữa lá cây xanh. Lời ca và khúc hát dìu nhau đi trong mơ màng. Soir de Rafles, J'ai deux amours... toàn những điệu đã xưa, giờ đây hồ dễ không một ai nhớ đến. Phút giây chiều ảo não của âm thanh đã đưa anh về những ngày tháng xa mờ: chiếc hôn yêu lúc mới vào trường - một cuộc hòa nhạc năm đệ nhất niên - một người hay đi mà hát dưới bóng thông... những kỷ niệm đứng buồn trong sương của trời dĩ vãng.	A student will remember a certain afternoon (the memory may probably come to him from the summer): as he was inflating the tires of his bicycle, he heard, coming from an upstairs laboratory, a sound of a harmonica that accompanied the words sung by a lovely voice, now high now low in pitch. The words and the music went together in a dream like a couple of lovers. Soir de Rafles, J'ai deux amours (2)... Those songs are indeed very old; and nowadays, it is likely that no one would remember them. The song helped him revive his dear memories: a kiss that he received the day of his entry in school, a concert of music when he was still in fifth year class, a boy who walked and sang softly under the pines... The memories sadly loomed up out of mists of the past.
Mỗi người giữ một hình ảnh riêng, và đó là cái trường của họ. Riêng tây như một linh hồn. Tất cả lòng thương, tôi đem ra thương hại lấy tôi. Vì một tháng nữa đây, tôi bỏ trường mà đi. Bỏ trường mà đi! Bỏ trường mà đi!	Everyone preserves his memory faithfully, and it is the memory of the school of his own. For me, my school is like a heart. With all my heart, I had pity on myself, because there will be no more than one month left to me, only one month, and I will abandon my school.
Ô hay! không một ai kêu mà bỗng nghe như vang dội! Ô hay! không một ai kêu mà bỗng nghe như vang dội!	To abandon my school! To abandon my school! Who thus obliges me to abandon my school, which is so dear to me? Ah! I will abandon my school! How strange it is: nobody shouts these words to me, yet I hear them as an echo that resounds in my heart.
Cảnh trường đẹp đẽ của ta ơi! Ngày mai ta sẽ bị lùa ra - dù muốn hay không - ở giữa chỗ ô uế của cuộc đời. Ngồi vào bữa tiệc đời, dễ gì vui với đôi cái vỏ dưa. Thường lắm là - như lời của nhà thi sĩ Pháp - người ta làm những hình ma để khách đồng bàn đánh rơi chén đũa.	How strange it is: nobody shouts to me these words, yet I hear them as an echo that resounds in my heart. School of my heart! Tomorrow, I will be separated from you and will be thrown, in spite of myself, in the swirls of life.
Người ta không thể, nụ cười ánh ở trên môi, nói dễ dàng như buổi xưa kia ngồi bên cửa sổ: "Hạnh phúc nào có khó gì. Chỉ cần nhận biết màu xanh của da trời và sắc hồng của cành đào đang hé nở."	One cannot, with a smile stuck on his lips, make an easy statement like formerly at a windowsill: “To find happiness, it is not quite difficult thing. It is just enough to distinguish the blue of the sky from the pink of peach flowers which are opening out.”
Kể ra thì trời cũng xanh luôn đấy chứ, và nếu chịu khó đi vào miền Nam, hoa đào hồng ở đó nở quanh năm! Nhưng hỡi ôi! Sắc màu làm sao đi đến con ngươi, mắt người ta bây giờ không còn trong sáng nữa.	To tell the truth, always blue is the sky; and, if you don't bother to take the trouble to go a little farther toward the south of Vietnam, dear reader, you would notice that the pink flowers of peach open out all year long. Alas! The beauty of the sky, as well as the beauty of flowers, does not make our eyes shine any more!
Các em rất gần gũi của ta ơi! Hãy giơ tay lên để tôi xem đến bao nhiêu thì sự cách xa làm các em lẫn với sắc trời. Những lời hò hẹn khó khăn lắm mới quấn gót chân đi, và khi về đến cổng nhà, bao nhiêu trẻ thơ của các em, tôi sợ e gia đình cướp mất.	Students, my dear friends, in spite of the good advice that others might give you, once you returned to your home, I am seriously afraid that your innocence might be dispossessed by your family!
Riêng tôi về trong một cái thành hẻo lánh quạnh hiu. Bỗng một sáng nào, tôi thấy nhớ cảnh trường đã cùng các em rời bỏ. Một chiếc vé tàu, mấy xu xe kéo, và này đây tôi ở giữa cảnh xưa. Nhưng lạnh lùng, vắng vẻ biết bao nhiêu! Người ta chú ý đến giày mũ của tôi hơn tấm lòng tôi mang đến đó. Người bạn thân yêu nhất có lẽ chỉ khác mọi người ở chỗ cái riết tay hơi chặt mà thôi!	As for me, in a small provincial town, I will return to live, solitary, withdrawn from the world. Then, one morning, I will remember my school where we had separated. A railway ticket, some coins, and that's how I find again my school, the school of my own. Ah! How cold and sad it was! Other people noticed more my shoes and my hat than my heart that I had brought to them. Perhaps, my most intimate friend differed from the others by a handshake a little more cordial. And that's all.
Nhưng nếu sự tình cờ nào lại lùa chúng ta trở về đấy cả, sự tiếc thương vẫn không thôi cào cấu lòng người. Lạc đi trong bốn phương trời, chúng ta đã học được những tiếng nói dị kỳ, cái máy móc của cuộc đời làm sự ràng rịt chúng ta sai mạch lạc. Ai nhớ chi người! Ai thương chi cảnh! Lòng ta mơ chỉ là mơ một tuổi đã qua rồi. Nhưng tôi tưởng buồn bã hơn hết chỉ có cảnh sau này:	What seems to me the saddest and most monotonous situation, that is the following one:
Một ngày kia, cột cho mụ vợ, người ta sẽ đóng tôi vào ẩm mục của gia đình. Chiều nào nhắc ghế ra sân, tôi ngồi nhìn mây bay gió thổi. Trời cao tột mấy từng trời, núi xa xanh không hiểu nghĩ suy gì bỗng thâm màu lại. Và cũng chẳng hiểu vì sao, thiết tha không gian lại làm tôi nhớ đến nhà trường. Vài giọt lệ rơi châu trên mí mắt. Vợ tôi ra gọi vào ăn cơm tối, thấy nước mắt tôi, người sẽ nghĩ làm sao? Ai đến trả lời cho tôi rằng tôi nhớ cái trường lúc đó.	One day, by giving me a woman, one will confine me to the humility of the family. Each late afternoon, sitting in front of my house, I will look at the clouds that pass by and I will listen to the blow of the wind. The mountains in the distance – I don't know of what they will have thought – will suddenly become more somber than ever. I don't know either what will help me remembering my school. Then I will have tears running down in my eyes. Some drops will come out and remain suspended on my cheeks. If my wife were with me at that moment, what would she think of these tears, still all warm? Who will explain to her for me that I regret my life of schoolboy, at that precise moment?
Một đứa con nữa ra đời, một cái quả để còng đầu tôi xuống tuổi già của tâm hồn cũng như của thể chất. Và chẳng may trưa nào đó, một trong những người thường biết cánh tay tôi lạc vào bình yên ẩm thấp của gia đình tôi. Một bữa cơm ngon, một chiếc mùng dọn sạch, thau nước sau khi họ thức dậy, bạc vài đồng để tiễn họ đi xa. Và khi người phái bộ của dĩ vãng đi rồi, tôi sẽ kêu con tôi để bảo: - Đó là một người bạn thân, xưa kia thầy ở nhà trường. Bạn thân mà thôi. Chữ bạn yêu, đã lâu, lâu rồi, người già không dùng đến nữa.
Ôi! Bỏ trường mà đi! Bỏ lòng mà đi! Hỡi những học sinh, khi ra khỏi trường, nhớ vứt trả sách vở cho những tên cu-li canh cửa. Không phải lo mai sau nhớ lại, nhưng sợ rằng góp nhặt bao nhiêu vẫn chẳng gợi nên vết tích gì. Cũng đừng hiểu lầm để thở than khi lưu luyến cổng trường: "Kỷ niệm sẽ bị chôn sâu trong trí nhớ."	Ah! To abandon one's school! To abandon one's heart! Students, my dear friends, after the last class, at the exit of the school, don't forget to leave all your books and notebooks to the janitor of your school. Don't worry not to be able to read them again, or to preserve some as souvenirs! Although you would keep them with much care and affection, I bet that they would not be for you of any usefulness. Furthermore, it would be futile for you to sigh, at the exit of the school: “Our memories will firmly remain engraved in our brain!”
Không! không! xác chết thường hay lấy lại được hồn. Hãy nói rằng: "Kỷ niệm đã đem nhau ra khỏi cửa hồn, và cuộc đời gian xảo lấy bạc vàng để đánh lận của ta bao nhiêu hương và sắc."	No, no! The corpse never retains the soul. You should say this instead: “The memories will hustle to flee through the gate of our heart; and money and dishonesty will steal everything from us, perfume and beauty of things.”
Ôi! Ngoài kia, nắng cao muôn trượng, gầy gầy trời xanh mở giữa cô liêu. Cây trong sân rẽ lá cho gió thổi một nguồn tươi. Tiếng chim sẻ rơi thành muôn vàn chấm nắng... Chỉ một chốc nữa thì giờ chơi, các học sinh sẽ đi qua trên những lớp sỏi mòn, và sân trường lại phủ thêm một lần kỷ niệm.	Oh! The brilliant sun is already at its zenith. The solitary sky opens its immense gates. The trees spread out their foliage to the freshness of a light breeze that passes. The chirp of sparrows falls into thousands of luminous drops... In one moment, it is the recreation. The students will get out and walk on that layer of gravel there; and the schoolyard will cover itself with a new memory.
	Translated from the Vietnamese by TRUC HUY
CHẾ LAN VIÊN Hè 1939 - Collège Quy Nhơn.	(1) - Original title “Bỏ Trường Mà Đi”, poetic essay extracted from the collection of essays “Vàng Sao” (The Gold of Stars) published in 1942. Chế Lan Viên (real name: Phan Ngọc Hoan, 1920-1989), Vietnamese poet and essayist, published, in 1937, his collection of poems “Điêu Tàn” (Ruins) which made him famous. (2) - In French in original text. Evening at Rafles, I have two loves.

BÓNG NGƯỜI TRÊN SƯƠNG MÙ A SILHOUETTE IN THE FOG

BÓNG NGƯỜI TRÊN SƯƠNG MÙ	A SILHOUETTE IN THE FOG
Truyện ngắn NHẤT LINH	by NHAT LINH
Viết theo chuyện một người bạn kể lại. Ở ngoài, đêm tối như mực. Trong toa hạng nhì, riêng tôi ngồi đối diện với Trạch, một người bạn cũ, tình cờ gặp vì cùng đi một chuyến xe. Mười năm trước, bạn tôi còn là một người cầm lái xe lửa, cũng hàn vi như tôi; bây giờ gặp nhau trong toa hạng nhì, hai người cùng ngạc nhiên và cùng mừng cho nhau.	Adapted from a friend's account. It was pitch-black outside. In the compartment of second class, I was alone face to face with Trach, an old friend, that a sheer chance had made me meet him in the same train. Ten years ago, he was still conducting the train and lived in a precarious financial situation like me. We were both amazed and happy to meet each other again in this coach.
Lúc nói chuyện, tôi thấy bên cạnh bạn có cái hộp khảm rất đẹp, liền cầm lấy xem, rồi tình cờ mở hộp ra; bạn tôi như có ý không bằng lòng, nhưng vì nể tôi nên không nói gì. Tôi nhìn vào hộp thấy rất lạ: hộp bịt kín, ở trong có một con bướm rất to, hai cánh đã xơ xác. Tôi hỏi bạn:	While speaking to him, I noticed, lain by his side, a very beautiful box inlaid with mother-of-pearl. I took it up to admire it more closely, and I opened it fortuitously. My friend appeared to be dissatisfied but, out of consideration for me, he did not say anything. Then I found out something quite unusual: locked up well in the box was an enormous butterfly with its wings already damaged. I told him:
- Con bướm này vùng tôi thường thấy luôn, quý gì mà anh giữ cẩn thận thế này? - Vâng, bướm thường, nói cho đúng thì chính là một con ngài, nhưng đối với tôi... Vừa nói đến đấy, xe rầm rầm đi qua một cái cầu sắt. Bạn tôi lắng tai nghe rồi nói: - Xe đi qua cầu N.G.. Tôi bắt con bướm chính ở giữa cái cầu này đã mười năm nay...	- Butterflies, like this one, are commonly seen in my region; they aren't of rare species. Why do you want to preserve it with so much care and affection? - It's true. It is a very common butterfly. As a matter of fact, it's just a bombyx, but for me... The roar of the train passing on a metallic bridge interrupted his sentence. He listened attentively to that sound, then declared: - We are just crossing bridge N. G.. It's precisely on this bridge, in its middle, that I caught this butterfly, ten years ago...
Thấy bạn có vẻ khác, tôi đoán có chuyện gì, liền hỏi: - Con bướm này chắc cũng có sự tích gì đây? - Vâng, nhưng sự tích buồn... chuyện đã ngoài mười năm: mười năm trước độ anh đi Saigon thì tôi còn là anh cầm lái tầu hỏa. Chính độ ấy tôi chạy con đường này, tình cảnh tôi độ ấy anh đã rõ. - Cũng như tình cảnh tôi...	His face seemed to change expression. I presumed that there was something the matter with him, so I hastened to ask: - This butterfly is undoubtedly related to some kind of story, isn't it? - Yes, a sad story ... It happened to me more than ten years ago, about the time when you made a move to Saigon; and myself, I was still conducting a train and worked on this line. No need for me to tell you in what situation I was then; you know that well. - In the same situation as mine...
- Nhưng có một việc tôi không nói anh hay là độ ấy tôi có lấy một người vợ, nhưng giấu nhà, giấu mọi người, giấu anh. Chúng tôi sống trong tình cảnh nghèo khổ mà thật lấy làm sung sướng. Nhưng vì cảnh nghèo, vì nhà tôi không quen chịu được kham khổ nên người một ngày một yếu dần. Về sau nhà tôi bị bịnh nặng mà tôi thì vẫn phải đi làm, không ai trông nom ở nhà.	- However, I did not tell you one thing: by that time, I was just married, but I kept it secretly from my family, from everyone, from you. My wife and I, we lived in poverty, yet we were really very happy. My wife, however, was too fragile to support all these privations, and her health's condition declined day after day. Then, with time, she became seriously sick. Unfortunately, I had to continue to go to work, although there was nobody to look after her at home.
Một đêm nhà tôi yếu quá ngất người đi mấy lần, mà chính đêm ấy là đêm tôi được ông Chánh cử đi cầm lái chuyến xe riêng chở quan Toàn Quyền. Thật là một dịp rất hay cho tôi. Nhưng tôi biết không thể nào đi được, liền vào kêu với ông Chánh, nói là vợ ốm. Ông Chánh đập bàn đập ghế, gắt: - Tôi không biết! Một là mười giờ đêm nay anh phải có mặt ở ga, hai là từ giờ này trở đi anh đừng bước chân tới đây nữa. Thôi anh ra!	One evening, my wife lost consciousness several times; and that precise evening, my superior ordered me to lead the official convoy of the Governor General. It was a true chance for me, but I could not accept. I immediately went and saw my superior to explain to him that my wife was very sick. He flew into a white rage and shouted to me: - I don't want to know! Either you will show up at the station at ten o'clock tonight, or you can quit your job right now and it's not necessary for you to come back again. Get out of here now!
Lời ông Chánh nói quả quyết, tôi phân vân không biết nghĩ ra sao: lúc về nhà, ngồi ở đầu giường, nhìn đến vợ mới biết rằng không đi được, dầu có mất việc làm cũng không cần. Nhà tôi thấy tôi có vẻ lo nghĩ, hỏi nguyên cớ vì sao, tôi liền đem việc ấy kể lại cho nhà tôi nghe. Nhà tôi nghe xong, vẻ mặt tươi hẳn lên bảo tôi rằng: - Thế cậu đi chứ! Việc gì phải ngần ngừ! Tôi không việc gì đâu, đã thấy đỡ nhiều. Chiều mai về mua cái gì làm quà cho tôi đấy.	His words proved to be inflexible; and me, I could not know which decision to take. However, when returning home and sitting beside my wife lying in bed, I realized, in seeing her, that I could not leave her alone at home like that, that I needed to remain by her bedside, whatever would happen, even should I lose my job. My wife, seeing me so anxious, questioned me. I told her the whole story. After I finished my account, her face became very radiant, she said: - You will go there! There is nothing to worry about. I'm all right. Moreover, I feel myself much better now. When you return home tomorrow evening, don't forget to bring me a small gift.
Tôi thấy nhà tôi cười nói vui vẻ, tôi vững tâm, thay quần áo ra ga. Đến ga đúng mười giờ. Nhưng khi cho xe chạy rồi, tôi mới thấy lo, tôi mới biết là tôi liều. Lúc đó tôi có cái cảm giác lạ lắm: hình như tôi đi thế này, lúc về chắc không nhìn thấy mặt vợ tôi nữa. Tôi cố định trí để cầm máy, nhưng chỉ được một lúc thôi. Bỗng cả chuyến xe lửa nghiêng về một bên, rồi lắc lư như muốn đổ. Người "ét" của tôi vội bỏ cái xẻng xúc than, níu lấy tôi nói: - Ô hay! hôm nay ông làm sao thế? Chỗ ấy đường cong nguy hiểm thế mà ông không hãm máy. Ông ngủ à?	I saw her laughing and speaking merrily; that reassured me. I got dressed and left for the station. When I arrived there, it was exactly ten o'clock. However, right after the departure of the train, I started to feel myself very anxious: I realized that I had behaved inconsiderately! I got a very strange feeling, something like a presentiment: it seemed to me as though, when I left my wife alone at home like that, I was not going to see her again, alive, at my return. I tried to concentrate myself in operating the machine, but that hardly lasted very long. Suddenly, the train seemed to oscillate and lean on one side, as if it were going to overturn. My heating aid released his shovel and grasped me: - Hey! What have you tonight? This turning is dreadfully dangerous, and you did not slow down. Did you fall asleep?
Tôi không ngủ nhưng người tuy ở đây mà trí còn nghĩ đến người vợ nằm đợi chết một thân, một mình trong gian nhà nhỏ kia. Mắt tôi hoa lên, mồ hôi ra ướt đẫm cả người. Xe đi vào khe núi, hết cao lại xuống thấp như có vẻ nhọc nhằn. Tôi thò đầu ra cửa nhìn thẳng trước mặt, nhưng đêm ấy sương mù đầy trời, không nhìn rõ gì cả, chỉ một màu trắng xóa dưới ánh hai cái đèn ở đầu toa.	I did not fall asleep but if I was there well upright, my spirit, on the other hand, was somehow with my dying wife, at home, lonely in our small house. I had dazzles in my eyes and I was covered with sweat. We entered a mountain ravine. It was a rough pass for the train, because of upward and downward slopes. I leaned my head outside through the door to look in front of me; but that night, there was a thick fog. One could not distinguish anything except a white gleam formed in the beam of the two headlights.
Bỗng tôi thấy... rõ ràng, tôi thấy in trên sương mù một cái hình người đàn bà mặc áo rộng đứng dang tay. Tôi dụi mắt tưởng mình trông hoảng, nhưng không, hình người đàn bà vẫn đấy. Tôi gọi người "ét" lại cửa toa, bảo ông ta nhìn rồi hỏi:	Suddenly, I saw ... very distinctly, I saw, in the fog, the silhouette of a woman wearing a very loose white dress, standing over there, at some distance ahead of the train, her arms fully stretched out. I rubbed my eyes, believing in a hallucination, but the silhouette was always there. I called my aid and sent him to look by the door, then asked him:
- Bác có thấy gì không? Vừa nói xong hình người vụt biến mất. Bác "ét" thò đầu ra và bảo tôi: - Chỉ thấy sương mù! ông lại mê ngủ rồi. - Không rõ ràng tôi thấy có hình người đàn bà in trên sa mù nhưng vừa biến mất.	- Don't you see something? Hardly had I finished these words that the silhouette disappeared. My aid leaned his head outward then replied: - I only see the fog! You must have a dream. - No way, I saw very well a silhouette of a woman in the fog, but she has just disappeared.
Người "ét" cười ra vẻ không tin, lấy xẻng xúc than cho vào lò, còn tôi vẫn đứng nguyên chỗ cũ đăm đăm nhìn thẳng trước mặt. Được một lát, hình người đàn bà lại hiện ra, lần này rõ ràng hơn, hai tay ngăn thẳng như muốn ngăn đường không cho xe chạy lên nữa.	My aid laughed, incredulous. He took his shovel and added coal into the boiler; and me, on the other hand, I could not move from there, my eyes still looking the route in front of me. A few moments later, the woman's silhouette reappeared again, this time much clearer, and stretched her arms wide open, as if she wanted to bar the train from moving on.
Tôi gọi người "ét" nhưng bác ta làm bộ không nghe thấy cứ cắm đầu xúc than cho vào lò. Tôi biết tôi không mê, tôi biết là cái hình người ấy có thật, mà ai cũng phải thấy. Tôi đến cầm lấy tay bác "ét" kéo bác ra xem rồi bảo, cả quyết: - Nhìn xem! Bác ta há hốc mồm giương to đôi mắt, hốt hoảng nói: - Lạ thật!... ma ông ạ!	Again I called my aid, but this time he pretended not hearing me, feigning absorbed in throwing coal into the boiler. I knew that I did not dream, I knew that the silhouette was real, and that everyone would see it. I caught my aid's hand, took him to the door and said with determination: - Now, look again! His mouth and eyes wide opened with great fear, he uttered: - It's very ... very strange ... It is a ghost!
Xe tiến đến đâu, cái hình người lại đến đấy, có lúc mờ, lúc rõ, lơ lửng giữa lưng trời. Rồi cái hình người ấy vẫy hai tay một cách thong thả, như có ý bảo chúng tôi đừng tiến lên nữa, có sự gì nguy hiểm. Tôi bảo bác "ét": - Bác này, có sự gì lạ sắp xảy ra. - Vâng, sao cái hình lại như lấy tay làm hiệu bảo ta đứng lại.	As the train advanced, the woman's silhouette moved back, floating between sky and ground, and being specified and growing blurred in turn. Then, the silhouette waved both arms in full gesture, as though she wanted to convey to us to stop, that there was imminent danger. I said to my aid: - I think it will occur something abnormal. - Yes, the silhouette seems to gesture to us to stop.
Cái hình người trước còn vẫy tay thong thả, sau vẫn thật nhanh như người tỏ ý thất vọng, vì bảo chúng tôi mà chúng tôi không nghe. - Hay ta dừng xe lại xem sao, chắc là ma! - Không được, tự nhiên vô cớ. Còn tôi lúc bây giờ hai tai ù như người mất trí khôn: tôi văng vẳng nghe có tiếng người ở thật xa đưa lại, tiếng một người đàn bà bảo tôi: - Đỗ lại! Đỗ lại!	The woman's silhouette persisted in making great gestures of arms, which became increasingly faster and faster, as if she were desperate not to be able to make herself understood. - I think we'd better stop the train and find out what it is. It's certainly a ghost! - You should not do that. There is no reason... Then I heard a sort of buzzing and steady noise that continually amplified in my ears. I felt myself as if I were going to lose conscience at any moment: a voice reached me from very far, a woman's voice that said to me: - Stop! Stop!
Tôi lắng tai, tay nắm chặt lấy cái "phanh" như định hãm rồi lại không hãm. Một lát, tôi lại nghe thấy tiếng người đàn bà, rõ hơn lần trước, giục tôi: - Hãm lại! Hãm ngay lại! Lúc bấy giờ tôi không biết gì nữa, nhắm mắt hãm phanh lại thật mạnh. Các toa rùng một cái, bánh xe kêu rít lên trong đêm thanh vắng. Xe chạy từ từ một quãng rồi đỗ hẳn. Tôi chưa kịp bước xuống, đã thấy người "xếp tanh" cầm đèn lên hỏi: - Việc gì thế?	As I listened attentively to that voice, my hand held firmly the brake, ready to apply it, however not daring to do so. Again, I heard the woman's voice, more distinct and more urging than ever: - Slow down! Apply the brake immediately! Not realizing what I did, with my eyes shut, I jammed on the brakes brutally. The sudden movement shook all the coaches; the iron wheels howled in the silence of the night. The train still ran a little distance more, then immobilized. As I hardly climbed down the steps, the train guard came running, holding a lantern in his hand, and asked: - What happened?
Tôi luống cuống không biết trả lời làm sao, vì nói thật ai tin mình. Tôi trả lời một cách mập mờ: - Chắc có sự gì lạ. Để tôi cầm đèn đi xem đã.	I was confused, not knowing what to answer. Who would believe me even though I would tell the truth? I mumbled: - There is something very strange. Let me go and find out with the lantern.
Lúc bấy giờ mấy ông quan hầu quan Toàn Quyền cũng vừa đến, rồi thấy lạ, đi theo chúng tôi. Vừa đi được một quãng thì nghe trước mặt có tiếng nước chảy ầm ầm. Tôi định tâm mới nhớ ra rằng đó là cầu N.G.. Mấy đêm ấy mưa lũ, nước chắc chảy xiết, nên mới réo to như vậy. Đến bờ sông, giơ đèn lên soi, mấy người đều kinh hoảng: cái cầu N.G. bị nước nguồn chảy về xoáy gẫy làm đôi.	Coming to the news, the officers of the Governor's delegation joined us and, before this unexpected event, accompanied us. At some distance from there, we heard the roar of a waterfall. By gathering my spirits, I realized that we were at bridge N. G.. On the previous days, it had been raining abundantly; and it was probably the torrential flow that caused such a tremendous sound. Arrived at the edge of the river, what we saw with the gleam of the lantern struck us with stupor: the torrent had divided the bridge in two.
Một tí nữa, nếu không hãm kịp thì cả một chuyến xe riêng chở quan Toàn Quyền đâm nhào xuống sông sâu, chắc không sống sót một ai; tưởng không có cái tai nạn nào ghê gớm hơn, thế mà chính vì tôi nên mới không có cái tai nạn ấy. Tôi đứng ngẩn người không hiểu sao cả.	A little more, if I had not slowed down in time, the convoy transporting the Governor would have been precipitated in the ravine, and none of us would have survived. One could not imagine such a more appalling catastrophe, and it was I who had avoided it by a hairbreadth. I was standing there, stupefied, unable to understand what had happened.
Người "xếp tanh" mừng cuống quít, hỏi tôi: - Sao ông biết mà hãm? - Tôi cũng không hiểu. Mấy người quan hầu có vẻ mừng lộ ra mặt, xúm xít quanh tôi hỏi dồn, tôi không biết trả lời ra sao, một lát, mọi người đứng giãn ra, quan Toàn Quyền đến, ngài không nề tôi là người lao động, trong lúc mừng quá, ngài giơ tay bắt tay tôi, cái bàn tay đầy bụi than, rồi ngài tỏ lời khen.	The train guard, glowing with great relief, asked me: - How did you know that it was necessary to slow down and apply the brake in time like that? - I really don't know. With joy painted on every face, the officials made circle around me, assailing me with questions to which I could not answer. Then they drew aside to give way to the Governor General himself. Although I was only a simple railway worker, the Governor did not hesitate, in his joy, to shake my hand soiled with coal and to express to me his congratulations.
Tôi chắc rồi sau thế nào cũng được trọng thưởng, nhưng trọng thưởng lúc đó đối với tôi cũng như không. Tôi chỉ nghĩ đến nhà tôi ở nhà, không biết ra sao.	It was undoubtedly that I was going to receive a deserving award or honor but, at that precise moment, it was to me of little significance, since I was totally absorbed in thinking to my wife, ill and lonely at home.
Tôi đi trở lại và thoáng thấy cái gì bám ở cái đèn để đầu toa, nhìn kỹ thì ra một con bướm thật to, vướng vào đen, đương đập cánh để tìm đường thoát. Chính là con bướm trong cái hộp này đây.	When I got back to the train, I suddenly caught sight of something stuck on one of the headlights. As I looked at it more closely, I saw that it was a very large butterfly, taken in the headlight and still being struggled to free itself from there. It was precisely the same butterfly you see here in this box.
Trông thấy con bướm tôi thốt nghĩ ra ngay. Chính phải rồi, chính cái hình người đàn bà lúc nãy là cái bóng con bướm này in lên trên sương mù, đầu con bướm là đầu hình người mà hai cánh con bướm đập là hai cái tay người vẫy. Tôi bắt con bướm rồi định thả cho nó bay đi, sau nghĩ con bướm đã giúp mình được việc, nên giữ lại làm kỷ niệm. Tôi nhìn vào đồng hồ trong toa, thấy kim chỉ đúng hai giờ đêm...	I understood the whole thing immediately by looking at it. The truth was this: the woman's silhouette of a few moments ago was in reality the shadow of that butterfly projected on the fog. The head of the animal was the head of the woman's silhouette, and its beating wings her waving arms. I caught the insect and was about to release it, but thinking that it had saved my life, I decided to keep it as a souvenir. At that very moment, the clock in the train indicated two o'clock in the morning...
Hôm sau tôi vừa về tới cổng nhà thì thằng nhỏ chạy ra báo tin nhà tôi mất, mất vào khoảng một giờ đêm qua.	The following day, as soon as I arrived at the steps of my house gate, a kid got out precipitately to announce to me that my wife had died; she died in the night, around one o'clock in the morning.
Tôi không hay tin nhảm; tôi chắc đó chỉ là một sự tình cờ, một sự ngẫu nhiên, nhưng tôi vẫn yên trí rằng linh hồn nhà tôi đã nhập vào con bướm này để phù hộ cho tôi tránh được tai nạn hôm ấy. Nhưng tránh được tai nạn mà làm gì, tôi thoát được thân tôi mà làm gì, giầu sang phú quý bây giờ đối với tôi cũng như không, tôi cũng chỉ như con bướm này, xác đấy mà hồn tận đâu đâu.	I'm not superstitious and want to convince myself that it was merely something fortuitous, that it was just a coincidence. However, I could not prevent myself from thinking that my wife's soul had been reincarnated in this butterfly to preserve me from that accident, that night. What is the meaning of my life now? I have survived and have saved my body, but for what? Wealth and glory are vain things for me now. I am now very much alike this butterfly, even though my body is here, but my heart is elsewhere...
Bạn tôi kể xong câu chuyện, đậy cái hộp khảm lại, rồi lại thẫn thờ nói: - Bây giờ chỉ còn lại cái xác bướm không hồn!	When he finished his account, my friend closed the mother-of-pearl inlaid box and said absent-mindedly: - Now, there is left here only the remains of that butterfly, without its soul!
	Translated from the Vietnamese by TRUC HUY
(1) "Bong Nguoi Tren Sương Mu", một truyện trong tập truyện ngắn "Anh Phải Sống" của Khải Hưng và Nhất Linh, xuất bản năm 1937. (2) Nhật Linh (tên thật: Nguyễn Tường Tam, 1905-1963), là các tiểu thuyết gia quan trọng nhất của Việt Nam thời tiền chiến. Năm 1931, ông gặp Khải Hưng (tên thật: Trần Khánh Giư, 1896-1947), một trong những tác giả nổi tiếng nhất Việt Nam nửa đầu thế kỷ 20, và cả hai thành lập, "Tự Lực Văn Đoàn "(năm 1933). Ông đã đóng góp phần lớn để tạo nên sự hồi sinh văn học Việt Nam trong thời gian trước chiến tranh. Tác phẩm của Nhất Linh chính là: - "Nắng Thu" - 1934 (tiểu thuyết) - "Đoạn Tuyệt" - 1935 (tiểu thuyết) - "Lạnh Lùng" - 1936 (tiểu thuyết) - "Anh phải sống - 1937 (truyện ngắn) (viết chung với Khái Hưng) - "Hai Buổi Chiều Vàng" (Hai buổi chiều vàng) - 1937 (tiểu thuyết) - "Đôi Bạn" - 1938 (tiểu thuyết) - "Bướm Trắng” - 1939 (tiểu thuyết) - "Xóm Cầu Mới" - 1958 (tiểu thuyết) - "Dòng Sông Thanh Thủy" - 1960-1961 (tiểu thuyết) (3) Truc Huy (bút danh của Nguyễn Đình Thám) tốt nghiệp Đại học Sài Gòn. Ông rời Việt Nam vào tháng 4 năm 1975 và hiện đang sống tại Canada cùng gia đình. Ông là tác giả của Nghiên cứu Ngôn ngữ và Văn học Việt Nam: Tài liệu tham khảo sơ bộ ", được xuất bản bởi Cornell University Press, Ithaca, New York năm 1992.	(1) "Bong Nguoi Tren Suong Mu", a story from the collection "Anh Phai Song" (You Must Live) by Khai Hung and Nhat Linh, published in 1937. (2) Nhat Linh (real name: Nguyen Tuong Tam, 1905-1963), was the most important pre-war Vietnamese novelist. In 1931, he met Khai Hung (real name: Tran Khanh Giu, 1896-1947), one of the most famous Vietnamese authors of the first half of the 20th century, and the two founded, in 1933, the "Tu Luc Van Doan" (Self Strength Literary Group). He contributed largely to ensure the literary revival in Vietnam during the pre-war period. Nhat Linh's main works are: - "Nang Thu" (Autumn's sunlight) - 1934 (novel) - "Doan Tuyet" (Breaking the ties) - 1935 (novel) - "Lanh Lung" (A lonely life) - 1936 (novel) - "Anh Phai Song" (You must live) - 1937 (short stories) (in collaboration with Khai Hung) - "Hai Buoi Chieu Vang" (Two golden afternoons) - 1937 (novel) - "Doi Ban" (Two friends) - 1938 (novel) - "Buom Trang" (White butterfly) - 1939 (novel) - "Xom Cau Moi" (Cau Moi hamlet) - 1958 (novel) - "Dong Song Thanh Thuy" (Thanh Thuy river) - 1960-1961 (novel) (3) Truc Huy (pseudonym of Nguyen Dinh Tham) was graduated from University of Saigon. He left Vietnam in April 1975 and currently lives in Canada with his family. He is the author of "Studies on Vietnamese Language and Literature: A Preliminary Bibliography", published by Cornell University Press, Ithaca, New York, 1992.
http://vantuyen.net/index.php?view=story&subjectid=889#.TzIkMMgTqUk