10 Reasons Countries Fall Apart MƯỜI LÝ DO KHIẾN CÁC QUỐC GIA TAN RÃ

10 Reasons Countries Fall Apart	MƯỜI LÝ DO KHIẾN CÁC QUỐC GIA TAN RÃ
BY DARON ACEMOGLU, JAMES A. ROBINSON Foreign Policy, JULY/AUGUST 2012	DARON ACEMOGLU, JAMES A. ROBINSON Foreign Policy, Tháng 7-8/2012
States don't fail overnight. The seeds of of their destruction are sown deep within their political institutions.	Các nhà nước không thể sụp đổ chỉ trong một đêm. Mà nguyên nhân tan rã nằm ở các tổ chức chính trị của chúng.
Some countries fail spectacularly, with a total collapse of all state institutions, as in Afghanistan after the Soviet withdrawal and the hanging of President Mohammad Najibullah from a lamppost, or during the decade-long civil war in Sierra Leone, where the government ceased to exist altogether.	Một số quốc gia tan rã một cách nghiêm trọng, do sự sụp đổ hoàn toàn của mọi cơ quan nhà nước, như trường hợp của Afganistan sau khi Liên Xô rút lui, với vụTổng thống Mohammad Najibullah(1) bị treo cổ ở cột đèn, hay như cuộc nội chiến kéo dài cả thập kỷ ở Siera Leone, nơi mà chính phủ hoàn toàn không tồn tại.
Most countries that fall apart, however, do so not with a bang but with a whimper. They fail not in an explosion of war and violence but by being utterly unable to take advantage of their society's huge potential for growth, condemning their citizens to a lifetime of poverty. This type of slow, grinding failure leaves many countries in sub-Saharan Africa, Asia, and Latin America with living standards far, far below those in the West.	Tuy nhiên, đối với phần lớn các đất nước đã sụp đổ, quá trình này không diễn ra ào ạt mà âm ỷ. Không phải bằng thảm họa chiến tranh và bạo lực, mà chúng sụp đổ bởi không còn có thể tăng trưởng bằng cách lợi dụng tiềm năng to lớn của xã hội, đẩy người dân vào cuộc đời nghèo túng. Sự lụn bại một cách chậm chạp và thê thảm này khiến nhiều nước ở vùng cận sa mạc Sahara ở châu Phi, châu Á và châu Mỹ Latinh có mức sống thấp hơn rất nhiều so với các nước phương Tây.
What's tragic is that this failure is by design. These states collapse because they are ruled by what we call "extractive" economic institutions, which destroy incentives, discourage innovation, and sap the talent of their citizens by creating a tilted playing field and robbing them of opportunities. These institutions are not in place by mistake but on purpose. They're there for the benefit of elites who gain much from the extraction -- whether in the form of valuable minerals, forced labor, or protected monopolies -- at the expense of society. Of course, such elites benefit from rigged political institutions too, wielding their power to tilt the system for their benefit.	Đáng buồn là sự sụp đổ này là do thiết kế của nó. Các quốc gia sụp đổ vì chúng được điều hành bằng thứ gọi là các thể chế kinh tế “khai thác”, những thứ phá hủy động lực, không khuyến khích phát minh và làm thui chột nhân tài bằng cách tạo ra sân chơi không công bằng và cướp đi cơ hội của họ. Các thể chế rơi vào tình cảnh này không phải bởi sai lầm mà là do có mục đích là: vì lợi ích của các tầng lớp hưởng lợi phần lớn từ công cuộc “khai thác” - bất kể là dưới dạng tài nguyên có giá trị, bóc lột sức lao động hay bảo vệ các nhóm độc quyền - làm thiệt hại thuộc về xã hội. Tất nhiên, các tầng lớp này cũng hưởng lợi từ các thể chế chính trị gian lận, giữ quyền điều hành hệ thống sao cho có lợi cho họ.
But states built on exploitation inevitably fail, taking an entire corrupt system down with them and often leading to immense suffering. Each year the Failed States Index charts the tragic stats of state failure. Here's our guide to 10 ways it happens.	Nhưng các quốc gia được xây dựng dựa trên sự bóc lột tất yếu phải sụp đổ, kéo theo sự sụp đổ hoàn toàn của bộ máy tham nhũng và thường để lại hậu quả nặng nề. Hàng năm chỉ số sụp đổ quốc gia (Failed States Index) cho thấy các số liệu thống kê đáng buồn về quá trình này. Dưới đây là luận giải của chúng tôi về 10 cách mà việc sụp đổ xảy ra.
1. North Korea: Lack of property rights	1. Bắc Triều Tiên: Không có quyền sở hữu tài sản
North Korea's economic institutions make it almost impossible for people to own property; the state owns everything, including nearly all land and capital. Agriculture is organized via collective farms. People work for the ruling Korean Workers' Party, not themselves, which destroys their incentive to succeed.	Các thể chế kinh tế của Bắc Triều Tiên khiến phần lớn mọi người không thể sở hữu tài sản; nhà nước sở hữu tất cả, bao gồm gần như toàn bộ đất đai và vốn (tư bản). Nông nghiệp được tổ chức theo các nông trại tập thể. Mọi người làm việc dưới sự chỉ đạo của Đảng Lao động Triều Tiên, thay vì bản thân họ, điều này triệt tiêu động lực vươn tới thành công của họ.
North Korea could be much wealthier. In 1998, a U.N. mission found that many of the country's tractors, trucks, and other farm machinery were simply unused or not maintained. Beginning in the 1980s, farmers were allowed to have their own small plots of land and sell what they grew. But even this hasn't created much incentive, given the country's endemic lack of property rights. In 2009, the government introduced a revalued currency and allowed people to convert only 100,000 to 150,000 won of the old currency into the new one (equivalent to about $35 to $40 at the black-market exchange rate). People who had worked and saved up stocks of the old currency found it to be worthless.	Bắc Triều Tiên lẽ ra có thể giàu có hơn. Năm 1998, một tổ chức Liên Hợp quốc tìm thấy rất nhiều máy kéo, xe tải và các nông cụ khác của đất nước này đơn giản là không được sử dụng hoặc không được gìn giữ. Bắt đầu từ thập niên 1980, nông dân được phép sở hữu các lô đất nhỏ và được bán các sản phẩm do họ trồng trọt. Nhưng ngay cả điều này cũng không tạo ra nhiều động lực cho họ ở một nơi không có quyền sở hữu tài sản. Năm 2009, chính phủ đưa ra một cuộc đổi tiền và chỉ cho phép người dân được đổi từ 100,000 tới 150,000 won tiền cũ sang đồng tiền mới (số tiền này chỉ còn tương đương với 35-40 đô la Mỹ theo tỷ giá chợ đen). Người dân bắc Hàn đã nhận ra rằng, những khối tài sản tích cóp cả đời lao động nhọc nhằn của họ bỗng chốc trở thành vô giá trị.
Not only has North Korea failed to grow economically -- while South Korea has grown rapidly -- but its people have literally failed to flourish. Trapped in this debilitating cycle, North Koreans are not only much poorer than South Koreans but also as much as 3 inches shorter on average than the neighbors from whom they have been cut off for the last six decades.	Bắc Hàn không chỉ suy tàn về kinh tế - trong khi Nam Hàn tăng trưởng mạnh mẽ - mà cư dân ở đây còn thực sự suy sụp về cả sức khỏe. Bị mắc kẹt trong vòng quay kiệt quệ này, công dân Bắc Hàn chẳng những nghèo hơn rất nhiều so với người Nam Hàn mà còn thấp hơn 3 inches so với chiều cao trung bình của đồng bào mình đã bị chia cắt trong suốt sáu thập kỷ qua.
2. Uzbekistan: Forced labor	2. Lao động cưỡng bức ở Uzbekistan
Coercion is a surefire way to fail. Yet, until recently, at least in the scope of human history, most economies were based on the coercion of workers -- think slavery, serfdom, and other forms of forced labor. In fact, the list of strategies for getting people to do what they don't want to do is as long as the list of societies that relied on them. Forced labor is also responsible for the lack of innovation and technological progress in most of these societies, ranging from ancient Rome to the U.S. South.	Cưỡng chế là một cách chắc chắn để dẫn đến sụp đổ. Mặc dù cho tới ngày nay, lịch sử nhân loại vẫn ghi nhận phần lớn nền kinh tế đã từng dựa vào sự bóc lột công nhân: chế độ nô lệ, nông nô và các hình thức cưỡng bức lao động khác. Trên thực tế, danh mục các chính sách buộc con người làm việc mà họ không muốn làm cũng dài như danh mục các xã hội dựa trên những chính sách ấy. Việc cưỡng bức lao động cũng là căn nguyên làm vắng bóng phát minh và tiến bộ khoa học công nghệ ở phần lớn các xã hội này, từ La Mã cổ đại cho tới Nam Mỹ.
Modern Uzbekistan is a perfect example of what that tragic past looked like. Cotton is among Uzbekistan's biggest exports. In September, as the cotton bolls ripen, the schools empty of children, who are forced to pick the crop. Instead of educators, teachers become labor recruiters. Children are given daily quotas from between 20 to 60 kilograms, depending on their age. The main beneficiaries of this system are President Islam Karimov and his cronies, who control the production and sale of the cotton. The losers are not only the 2.7 million children coerced to work under harsh conditions in the cotton fields instead of going to school, but also Uzbek society at large, which has failed to break out of poverty. Its per capita income today is not far from its low level when the Soviet Union collapsed -- except for the income of Karimov's family, which, with its dominance of domestic oil and gas exploration, is doing quite well.	Uzbekistan hiện đại là một ví dụ hoàn hảo cho kịch bản kinh điển này. Bông là một trong những hàng hóa xuất khẩu chủ lực của Uzbekistan. Trong tháng Chín, thời điểm quả bông chín, trường học vắng bóng trẻ em bởi chúng bị buộc phải đi thu hoạch. Thay vì là người giảng dạy, giáo viên lại trở thành nhà tuyển dụng lao động. Trẻ em được đưa ra hạn mức sản lượng hàng ngày từ 20 đến 60 kg bông thu hoạch, tùy vào độ tuổi. Đối tượng hưởng lợi chính từ hệ thống này là Tổng thống Islam Karimov và bè đảng của ông ta, những kẻ kiểm soát việc sản xuất và buôn bán bông. Người chịu thiệt thòi không chỉ là 2.7 triệu trẻ em bị cưỡng bức lao động trong điều kiện khắc nghiệt trên những cánh đồng bông thay vì được đến trường, mà còn là cả xã hội Uzbekistan không thoát khỏi cảnh nghèo đói. Thu nhập đầu người của Uzbekistan ngày nay không khá hơn bao nhiêu so với con số thấp kém kể từ thời Liên bang Xô viết sụp đổ - ngoại trừ thu nhập của gia đình Karimov, nhờ vào kiểm soát lĩnh vực thăm dò khí đốt và dầu nội địa, vẫn đang tăng trưởng tốt.
3. South Africa: A tilted playing field	3. Nam Phi: Một sân chơi bất bình đẳng
In 1904 in South Africa, the mining industry created a caste system for jobs. From then on, only Europeans could be blacksmiths, brickmakers, boilermakers -- basically any skilled job or profession. This "color bar," as South Africans called it, was extended to the entire economy in 1926 and lasted until the 1980s, robbing black South Africans of any opportunity to use their skills and talents. They were condemned to work as unskilled laborers in the mines and in agriculture -- and at very low wages, too, making it extremely profitable for the elite who owned the mines and farms. Unsurprisingly, South Africa under apartheid failed to improve the living standards of 80 percent of its population for almost a century. For 15 years before the collapse of apartheid, the South African economy contracted. Since 1994 and the advent of a democratic state, it has grown consistently.	Năm 1904 ở Nam Phi, ngành khai khoáng đã tạo ra một hệ thống đặc quyền đặc lợi trong lao động. Kể từ đó, chỉ có người châu Âu mới được làm nghề thợ rèn, thợ đóng gạch, sản xuất nồi hơi - bất kể tay nghề công việc hay chuyên môn như thế nào. “Thước đo màu da” này, theo cách gọi của người Nam Phi, đã được áp dụng cho toàn bộ nền kinh tế từ năm 1926 và chỉ kết thúc vào thập niên 1980s, nó đã cướp đi của những người da đen Nam Phi mọi cơ hội được sử dụng kỹ năng và tài năng của họ. Họ bị buộc làm việc như những lao động không có tay nghề trong các hầm mỏ và trong ngành nông nghiệp - với mức lương rất thấp, tạo ra lợi nhuận khủng cho giai cấp sở hữu quặng mỏ và nông trại. Không ngạc nhiên gì, Nam Phi dưới chế độ phân biệt chủng tộc Apartheid đã thất bại trong việc nâng cao mức sống của 80% dân cư suốt gần một thế kỷ. Trong 15 năm trước khi chế độ Apartheid sụp đổ, nền kinh tế Nam Phi tiêu điều. Kể từ năm 1994, với sự ra đời của nhà nước dân chủ, nó đã phát triển bền vững.
4. Egypt: The big men get greedy	4. Ai Cập: Gã khổng lồ tham lam
When elites control an economy, they often use their power to create monopolies and block the entry of new people and firms. This was exactly how Egypt worked for three decades under Hosni Mubarak. The government and military owned vast swaths of the economy -- by some estimates, as much as 40 percent. Even when they did "liberalize," they privatized large parts of the economy right into the hands of Mubarak's friends and those of his son Gamal. Big businessmen close to the regime, such as Ahmed Ezz (iron and steel), the Sawiris family (multimedia, beverages, and telecommunications), and Mohamed Nosseir (beverages and telecommunications) received not only protection from the state but also government contracts and large bank loans without needing to put up collateral.	Một khi đã kiểm soát nền kinh tế, giai cấp lãnh đạo thường dùng quyền lực trong tay để tạo ra độc quyền và ngăn cản sự gia nhập của các cá nhân và tổ chức mới. Đây đích xác là cách mà Ai Cập đã tiến hành suốt ba thập niên dưới sự điều hành của Hosni Mubarak. Chính phủ và quân đội sở hữu phần lớn ruộng đất - theo một số ước tính, khoảng 40%. Thậm chí khi đã tiến hành “tự do hóa”, họ vẫn nắm giữ phần lớn quyền lợi kinh tế trong tay bạn bè của Mubarak và con trai ông ta Gamal. Các thương nhân thân cận với bộ máy cai trị, như Ahmed Ezz (sắt và thép), gia đình Sawiris (truyền thông, đồ uống và viễn thông), và Mohamed Nosseir (đồ uống và viễn thông) nhận được không chỉ sự bảo hộ từ Nhà nước mà còn là các giao kèo với chính phủ, và các món vay ngân hàng lớn mà không cần tài sản thế chấp.
Together, these big businessmen were known as the "whales." Their stranglehold on the economy created fabulous profits for regime insiders, but blocked opportunities for the vast mass of Egyptians to move out of poverty. Meanwhile, the Mubarak family accumulated a vast fortune estimated as high as $70 billion.	Các tập đoàn nói trên được gọi chung là “những con cá voi”. Sự bóp nghẹt nền kinh tế của chúng tạo ra lợi nhuận khổng lồ cho các cá nhân bên trong bộ máy cai trị, nhưng ngăn chặn cơ hội cho phần lớn người Ai Cập thoát khỏi cảnh đói nghèo. Trong khi đó, gia đình Mubarak tích lũy được số tài sản ước tính vào khoảng 70 tỷ đô-la Mỹ.
5. Austria and Russia: Elites block new technologies	5. Áo và Nga: Lãnh đạo ngăn cấm công nghệ mới
New technologies are extremely disruptive. They sweep aside old business models and make existing skills and organizations obsolete. They redistribute not just income and wealth but also political power. This gives elites a big incentive to try to stop the march of progress. Good for them, but not for society.	Các công nghệ mới cực kỳ phiền toái. Chúng gạt đi các mô hình kinh doanh lỗi thời và khiến các kỹ năng và tổ chức hiện hành trở nên lạc hậu. Chúng phân phối lại không chỉ thu nhập và tài sản mà còn cả quyền lực chính trị. Bởi vậy các giai cấp cầm quyền có động cơ lớn để ngăn chặn quá trình đó diễn ra. Điều đó tốt cho họ, nhưng không tốt cho xã hội.
Consider what happened in the 19th century, as railways were spreading across Britain and the United States. When a proposal to build a railway was put before Francis I, emperor of Austria, he was still haunted by the specter of the 1789 French Revolution and replied, "No, no, I will have nothing to do with it, lest the revolution might come into the country." The same thing happened in Russia until the 1860s. With new technologies blocked, the tsarist regime was safe, at least for a while. As Britain and the United States grew rapidly, however, Austria and Russia failed to do so. The track tells the tale: In the 1840s, tiny Britain was undergoing a railway mania in which more than 6,000 miles of track were built, while only one railway ran in vast continental Russia. Even this line was not built for the benefit of the Russian people; it ran 17 miles from St. Petersburg to the tsar's imperial residences at Tsarskoe Selo and Pavlovsk.	Hãy xem xét chuyện gì đã xảy ra trong thế kỷ 19, khi mạng lưới đường sắt phát triển trong khắp nước Anh và Mỹ. Khi bản đề xuất xây đường sắt được trình tới Francis I, hoàng đế Áo, ông ta vẫn còn bị ám ảnh bởi bóng ma của cuộc cách mạng tư sản Pháp năm 1789 và ông ta đã trả lời: “Không, không, ta sẽ không làm gì để mà cuộc cách mạng có thể lan tới đất nước này”. Điều tương tự đã xảy ra ở Nga vào những năm 1860. Với việc ngăn cấm công nghệ mới, tầng lớp sa hoàng được an toàn, ít nhất trong một giai đoạn nào đó. Trong khi Anh và Mỹ tăng trưởng nhanh chóng thì Áo và Nga trì trệ. Số liệu minh chứng cho câu chuyện này là những năm 1840, nước Anh bé nhỏ có một hệ thống đường sắt dài hơn 6,000 dặm, trong khi chỉ có một đoạn đường sắt chạy trong cả lục địa Nga. Ngay cả đường ray này cũng không được xây dựng vì lợi ích của nhân dân Nga; mà nó chỉ có chiều dài 17 dặm từ St. Petersbug tới thái ấp của sa hoàng ở Tsarskoe Selo và Pavlovsk.
6. Somalia: No law and order	6. Somalia: Không luật pháp và trật tự
One must-have for successful economies is an effective centralized state. Without this, there is no hope of providing order, an effective system of laws, mechanisms for resolving disputes, or basic public goods.	Một điều buộc phải có cho nền kinh tế thành công là một nhà nước kiểm soát tập trung hiệu quả. Nếu không, sẽ không có hy vọng nào cho việc thiết lập trật tự, tạo ra một hệ thống pháp luật hiệu quả, xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp, hoặc cung cấp các hàng hóa công cộng thiết yếu.
Yet large parts of the world today are still dominated by stateless societies. Although countries like Somalia or the new country of South Sudan do have internationally recognized governments, they exercise little power outside their capitals, and maybe not even there. Both countries have been built atop societies that historically never created a centralized state but were divided into clans where decisions were made by consensus among adult males. No clan was ever able to dominate or create a set of nationally respected laws or rules. There were no political positions, no administrators, no taxes, no government expenditures, no police, no lawyers -- in other words, no government.	Tuy nhiên vẫn còn một phần lớn thế giới ngày nay bị thống trị bởi các xã hội phi thể chế. Mặc dù các quốc gia như Somalia hay quốc gia mới của Nam Sudan có chính phủ được quốc tế công nhận, họ vẫn thực thi rất ít quyền lực bên ngoài thủ đô của họ, thậm chí ngay cả trong phạm vi thủ đô. Cả hai đất nước này đều được xây dựng trên nền tảng xã hội mà trong suốt lịch sử chưa bao giờ có được nhà nước tập quyền mà bị phân tán thành các thị tộc, nơi các quyết định được đưa ra bởi hội đồng những người đàn ông trưởng thành. Không thị tộc nào đủ khả năng để cai trị hoặc tạo ra luật lệ được tuân thủ trong phạm vi cả nước. Không có các vị trí chính trị, không có nhân viên hành chính, không thuế, không chi tiêu chính phủ, không cảnh sát, không luật sư – hay nói cách khác, vô chính phủ.
This situation persisted during the colonial period in Somalia, when the British were unable even to collect poll taxes, the usual fiscal basis for their African colonies. Since independence in 1960, attempts have been made to create an effective central state, for example, during the dictatorship of Mohamed Siad Barre, but after more than five decades it's fair and even obvious to say they have failed. Call it Somalia's law: Without a central state, there can be no law and order; without law and order, there can be no real economy; and without a real economy, a country is doomed to fail.	Tình trạng này tồn tại suốt thời kỳ thuộc địa ở Somalia, khi người Anh thậm chí không thể thu được thuế thân (2), khoản mục tài khóa cơ bản cho thuộc địa châu Phi của họ. Kể từ thời kỳ độc lập vào năm 1960, đã có các nỗ lực để tạo ra chính quyền tập trung hiệu quả, ví dụ dưới thời kỳ độc tài của Mohamed Siad Barre, nhưng sau hơn 5 thập kỷ có thể nói một cách khách quan và rõ ràng rằng họ đã thất bại. Luật của Somalia có thể cô đọng như sau: Không có chính quyền kiểm soát tập trung, dẫn đến không thể có pháp luật hay trật tự; Vì không có pháp luật và trật tự, dẫn đến không thể có nền kinh tế thực; và không có nền kinh tế thực, dẫn đến một quốc gia không tránh khỏi sụp đổ.
7. Colombia: A weak central government	7. Colombia: Chính phủ yếu kém
Colombia isn't Somalia. All the same, its central government is unable or unwilling to exert control over probably half the country, which is dominated by left-wing guerrillas, most famously the FARC, and, increasingly, right-wing paramilitaries. The drug lords may be on the run, but the state's absence from much of the country leads not only to lack of public services such as roads and health care, but also to lack of well-defined, institutionalized property rights.	Colombia không phải là Somalia. Nhưng chẳng khác gì nhau, chính quyền trung ương Columbia không thể hoặc không sẵn sàng giữ quyền kiểm soát một nửa đất nước, để chúng rơi vào tay các du kích cánh tả, mà nổi tiếng nhất là phiến quân với cái tên gọi là Lực lượng Vũ trang Cách mạng Columbia, và, những tổ chức bán vũ trang(3) cánh hữu ngày càng lớn mạnh. Các công ty dược phẩm có thể đã sẵn sàng, nhưng sự vắng bóng chính quyền trên phần lớn đất nước dẫn tới việc không chỉ thiếu thốn dịch vụ công cộng như đường xá, chăm sóc sức khỏe mà còn chẳng hề có các quyền sở hữu tài sản được định nghĩa rõ ràng và thể chế hóa.
	[FARC: Revolutionary Armed Forces of Colombia (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia - the FARC)]
Thousands of rural Colombians have only informal titles or titles lacking any legal validity. Although this does not stop people from buying and selling land, it undermines their incentives to invest -- and the uncertainty often leads to violence. During the 1990s and early 2000s, for example, an estimated 5 million hectares of land were expropriated in Colombia, typically at gunpoint. The situation got so bad that in 1997, the central government allowed local authorities to ban land transactions in rural areas. The result? Many parts of Colombia essentially fail to take part in modern economic activities, instead languishing in poverty, not to mention proving to be fertile havens for armed insurgents and paramilitary forces of both the left and right.	Hàng ngàn người dân nông thôn Colombia chỉ có sổ đỏ không chính thức hoặc sổ đỏ không có giá trị pháp lý. Mặc dù điều này không làm ngưng trệ việc mua bán đất đai, nhưng nó làm suy giảm động cơ để đầu tư – và sự không chắc chắn thường dẫn tới bạo lực. Ví dụ, trong suốt thập niên 1990s và 2000s, ước tính khoảng 5 triệu ha đất đã bị tước đoạt ở Colombia, thường là bằng súng ống. Tình trạng này trở nên tồi tệ tới mức vào năm 1997, chính phủ trung ương cho phép chính quyền địa phương ngăn cấm giao dịch bất động sản ở các vùng nông thôn. Kết quả? Nhiều nơi ở Colombia không còn tham dự vào các hoạt động kinh tế hiện đại, thay vào đó là sự suy tàn trong đói nghèo, chưa kể đến việc đất đai màu mỡ trở thành nơi ẩn náu cho các phần tử vũ trang nổi dậy và các lực lượng bán vũ trang của cả cánh tả và hữu.
8. Peru: Bad public services	8. Peru: Dịch vụ công cộng tệ hại
Calca and nearby Acomayo are two Peruvian provinces. Both are high in the mountains, and both are inhabited by the Quechua-speaking descendants of the Incas. Both grow the same crops, yet Acomayo is much poorer, with its inhabitants consuming about one-third less than those in Calca. The people know this. In Acomayo, they ask intrepid foreigners, "Don't you know that the people here are poorer than the people over there in Calca? Why would you ever want to come here?"	Calca và Acomayo gần đó là hai tỉnh của Peru. Cả hai đều ở trên núi cao, và đều là nơi cư ngụ cho các hậu duệ nói tiếng Quechua của người Inca. Cả hai đều trồng trọt giống nhau, nhưng Acomayo nghèo hơn, với mức tiêu dùng của dân chúng chỉ bằng một phần ba so với người ở Calca. Mọi người biết điều này. Ở Acomayo, họ hỏi những người nước ngoài phiêu lưu tới đây: “Ông có biết rằng người ở đây nghèo hơn người ở Calca không? Tại sao ông lại còn muốn tới đây”?
Indeed, it is much harder to get to Acomayo from the regional capital of Cusco, the ancient center of the Inca Empire, than it is to get to Calca. The road to Calca is paved, while the one to Acomayo is in terrible disrepair. To get beyond Acomayo you need a horse or a mule -- not due to any differences in topography, but because there are no paved roads. In Calca, they sell their corn and beans on the market for money, while in Acomayo they grow the same crops for their own subsistence. Acomayo's people are one-third poorer than Calca's as a result. Infrastructure matters.	Thực vậy, tới Acomayo từ thủ phủ vùng Cusco, trung tâm của đế chế Inca cổ đại, khó hơn là tới Calca. Đường tới Calca được trải nhựa, trong khi đường tới Acomayo đang xuống cấp trầm trọng. Để di chuyển ở Acomayo bạn cần ngựa hoặc lừa - không phải do sự khác biệt phong tục, mà bởi ở đây không có đường rải nhựa. Ở Calca, họ bán ngô và đâu ở chợ để có tiền, trong khi ở Acomayo họ chỉ trồng trọt cho chính nhu cầu của mình. Người Acomayo có thu nhập chỉ bằng một phần ba so với người Calca là vì lẽ đó: Vấn đề cơ sở hạ tầng.
9. Bolivia: Political exploitation	9. Bolivia: Bóc lột chính trị
Bolivia has a long history of extractive institutions dating back to Spanish times -- a history that has brewed resentment over the years. In 1952, Bolivians rose up en masse against the traditional elite of land and mine owners. The leaders of this revolution were mostly urbanites excluded from power and patronage under the previous regime. Once they seized power, the revolutionaries expropriated most of the land and the mines and created a political party, the Revolutionary Nationalist Movement (MNR). Inequality fell sharply at first as a result of these land seizures, as well as the MNR's educational reforms. But the MNR set up a one-party state and gradually rescinded the political rights it had extended in 1952. By the late 1960s, inequality was actually higher than it had been before the revolution.	Bolivia có lịch sử lâu đời với các thể chế bóc lột kể từ thời kỳ Tây Ban Nha trở lại đây - một lịch sử chất chứa oán hận trong nhiều năm qua. Năm 1952, người Bolivia nổi dậy chống lại giai cấp sở hữu đất đai và mỏ quặng truyền thống. Các lãnh đạo của cuộc cách mạng này phần lớn là người dân thị thành, những người đã bị tước quyền lực và trợ cấp từ tầng lớp cai trị trước đây. Một khi đã nắm quyền, những người làm cách mạng đoạt lấy phần lớn đất đai và mỏ quặng và thành lập đảng chính trị mang tên Phong trào Cách mạng Dân tộc (MNR: Revolutionary Nationalist Movement). Sự bất bình đẳng, ban đầu đã giảm mạnh nhờ vào quá trình chiếm hữu đất đai nói trên, cũng như nhờ vào công cuộc cải cách giáo dục của MNR. Nhưng MNR đã thành lập một chính quyền độc đảng và từ từ loại bỏ các quyền chính trị mà nó đã khơi ra vào năm 1952. Vào cuối thập niên 1960, sự bất bình đẳng đã thực sự cao hơn mức trước khi có cách mạng.
For the great mass of rural Bolivians, one elite had simply replaced another in what German sociologist Robert Michels called the "iron law of oligarchy." Rural people still had insecure property rights and still had to sell their votes for access to land, credit, or work. The main difference was that instead of providing these services to the traditional landowners, they now provided them to the MNR.	Đối với phần lớn người dân nông thôn Bolivia, giai cấp này đơn giản thay thế giai cấp kia theo cách mà nhà xã hội học người Đức Robert Michels gọi là “luật sắt của đầu sỏ”. Người dân nông thôn vẫn chỉ có quyền tư hữu tài sản rất lỏng lẻo và vẫn phải bán quyền bầu cử của họ để được tiếp cận đất đai, tín dụng hay công việc. Sự khác biệt chính yếu là thay vì làm những việc này với các điền chủ trước kia, giờ họ làm với đảng Phong trào Cách mạng Dân tộc.
10. Sierra Leone: Fighting over the spoils	10. Sierra Leone: tranh giành mối lợi
Intense extraction breeds instability and failure because, consistent with the iron law of oligarchy, it creates incentives for others to depose the existing elites and take over.	Sự khai thác quá mức là mầm mống cho bất ổn và sụp đổ bởi vì, cùng với luật sắt của kẻ đầu sỏ, nó tạo ra động lực cho các thế lực khác hạ bệ chế độ hiện tại và tước đoạt quyền lực.
This is exactly what happened in Sierra Leone. Siaka Stevens and his All People's Congress (APC) party ran the country from 1967 until 1985 as their personal fiefdom. Little changed when Stevens stepped aside, passing the baton to his protégé, Joseph Momoh, who just continued the plunder.	Đây chính xác là những gì đã diễn ra ở Sierra Leone. Siaka Stevens và Đảng Quốc Đại của Toàn dân (APC: All People’s Congress) của ông ta đã điều hành đất nước từ 1967 tới 1985 như một thái ấp cá nhân của họ. Cũng chỉ có một thay đổi nhỏ là khi Stevens nhường ngôi, chuyển giao quyền lực cho người được bảo hộ của ông ta, Joseph Momoh, nối tiếp quá trình bóc lột đó.
The trouble is that this sort of extraction creates deep-seated grievances and invites contests for power from would-be strongmen hoping to get their hands on the loot. In March 1991, Foday Sankoh's Revolutionary United Front, with the support and most likely the command of Liberian dictator Charles Taylor, crossed into Sierra Leone and plunged the country into a vicious, decade-long civil war. Sankoh and Taylor were interested in only one thing: power, which they could use, among other things, to steal diamonds, and they could do so because of the regime that Stevens and his APC had created. The country soon descended into chaos, with the civil war taking the lives of about 1 percent of the population and maiming countless others. Sierra Leone's state and institutions totally collapsed. Government revenues went from 15 percent of national income to practically zero by 1991. The state, in other words, didn't so much fail as disappear entirely.	Vấn đề là sự bóc lột này gây ra bất bình sâu sắc và làm khơi dậy cuộc tranh giành quyền lực từ những thế lực khác, hy vọng sẽ giành được quyền sở hữu của cải bị cướp. Tháng Ba năm 1991, đảng Mặt trận Cách mạng Thống nhất của Foday Sankoh (Foday Sankoh's Revolutionary United Front: RUF), tiến vào Siera Leone và dìm đất nước trong một cuộc chiến tranh dân sự tồi tệ kéo dài cả thập kỷ. Sankoh và Taylor chỉ đam mê một thứ duy nhất: quyền lực, để họ có thể sử dụng, giữa các công cụ khác, để trộm cắp kim cương, và họ đã có thể làm như vậy là vì có sự cai trị mà Stevens và Đảng APC của ông ta đã thiết lập. Đất nước sớm rơi vào hỗn loạn, với cuộc chiến dân sự cướp đi mạng sống của 1% dân số và làm bị thương số người không thể đếm được. Nhà nước và các tổ chức của Sierra Leone hoàn toàn sụp đổ. Thu ngân sách giảm từ 15% tổng thu nhập quốc dân xuống còn gần như 0% vào năm 1991. Nhà nước, nói theo cách khác, không phải sụp đổ mà là hoàn toàn mất tích.
	Translated by Trang La
http://www.foreignpolicy.com/articles/2012/06/18/10_reasons_countries_fall_apart?page=0,0