THE DOCTRINE OF THE MEAN TRUNG DUNG

中庸	THE DOCTRINE OF THE MEAN	TRUNG DUNG
子思	By Confucius
1.     天 命 之 謂 性 , 率 性 之 謂 道 , 修 道 之 謂 教. Thiên mệnh chi vị tính; suất tính chi vi đạo, tu đạo chi vị giáo.	1.What Heaven has conferred is called The Nature; an accordance with this nature is called The Path of duty; the regulation of this path is called Instruction.	1- Mệnh Trời gọi là “tính”, phát triển thuận theo “tính” gọi là “đạo”, tu dưỡng theo “đạo” gọi là “giáo”.
2.    道 也 者 不 可 須 臾 離 也; 可 離 非 道 也; 是 故 君 子 戒 慎 乎 其 所 不 睹, 恐 懼 乎 其 所 不 聞, 莫 見 乎 隱, 莫 顯 乎 微, 故 君 子 慎 其 獨 也. Đạo dã giả bất khả tu du ly dã; khả ly phi đạo dã; thị cố quân tử giới thận hồ kỳ sở bất đổ, khủng cụ hồ kỳ sở bất văn, mạc hiện hồ ẩn, mạc hiển hồ vi; cố quân tử thận kỳ độc dã.	2. The path may not be left for an instant. If it could be left, it would not be the path. On this account, the superior man does not wait till he sees things, to be cautious, nor till he hears things, to be apprehensive. There is nothing more visible than what is secret, and nothing more manifest than what is minute. Therefore the superior man is watchful over himself, when he is alone.	2 - Đạo là cái không thể xa rời dù chỉ trong chốc lát; nếu có thể xa rời được, thì đã không phải là đạo. Bởi thế quân tử đặc biệt cảnh giác thận trọng ở chỗ người ta không nhìn thấy, lo lắng sợ hãi ở chỗ người ta không nghe thấy. Chẳng có gì rõ hơn vật che giấu, chẳng có gì làm hiển lộ chân tướng hơn những việc nhỏ bé. Cho nên người quân tử đặc biệt thận trọng khi chỉ có một mình mình vậy.
3.     喜, 怒, 哀, 樂 之 未 發, 謂 之 中; 發 而 皆 中 節 謂 之 和. 中 也 者, 天 下 之 大 本 也, 咊 也 者, 天 下 之 逹 道 也. Hỷ, nộ, ai, lạc chi vị phát, vị chi trung; phát nhi giai trúng tiết vị chi hoà. Trung dã giả, thiên hạ chi đại bản dã; hoà dã giả, thiên hạ chi đạt đạo dã.	3. While there are no stirrings of pleasure, anger, sorrow, or joy, the mind may be said to be in the state of Equilibrium. When those feelings have been stirred, and they act in their due degree, there ensues what may be called the state of Harmony. This Equilibrium is the great root from which grow all the human actings in the world, and this Harmony is the universal path which they all should pursue. Let the states of equilibrium and harmony exist in perfection, and a happy order will prevail throughout heaven and earth, and all things will be nourished and flourish.	3- Mừng, giận, buồn, vui khi chưa biểu hiện ra, gọi là “trung”, biểu hiện ra mà phù hợp với quy củ mức độ, thì gọi là “hoà”. Trung là gốc lớn của thiên hạ, hoà là đạo lí thông đạt trong thiên hạ. Gắng sức đạt tới trung hoà, thì trời đất có được vị trí thoả đáng, muôn vật được phát huy dục sinh trưởng.
4.     仲 尼 曰: 君 子 中 庸, 小 人 反 中 庸, 君 子 之 中 庸 也, 君 子 而 時 中; 小 人 之 反 中 庸 也, 小 人 而 無 忌 憚 也． Trọng Ni viết: Quân tử trung dung, tiểu nhân phản trung dung; quân tử chi trung dung dã, quân tử nhi thì trung; tiểu nhân chi phản trung dung dã, tiểu nhân nhi vô kỵ đạn dã.	4. Chung-ni said, “The superior man embodies the course of the Mean; the mean man acts contrary to the course of the Mean. “The superior man’s embodying the course of the Mean is because he is a superior man, and so always maintains the Mean. The mean man’s acting contrary to the course of the Mean is because he is a mean man, and has no caution.”	4. Trọng Ni nói “Người quân tử thì trung dung, kẻ tiểu nhân thì phản trung dung. Người quân tử trung dung, là vì người quân tử (lời nói cũng như việc làm) luôn luôn ở vào vị trí thích đáng vừa phải. Kẻ tiểu nhân phản trung dung, là vì kẻ tiểu nhân không biết kiêng nể điều gì (nên cứ làm bừa).
5.     中 庸 其 至 矣 乎！ 民 蘚 能 久 矣. Trung dung kỳ chí hỹ hồ! Dân tiển năng cửu hỹ.	5. The Master said, “Perfect is the virtue which is according to the Mean! Rare have they long been among the people, who could practice it!	5. Khổng Tử nói: Đạo trung dung thật là tuyệt vời! Dân chúng đã từ rất lâu rồi, ít ai có thể làm được.
6.     子 曰： 道 之 不 行 也，我 知 之 矣； 知 者 過 之，愚 者，不 及 也．道 之 不 明 也，我 知 之 矣；賢 者 過 之，不 肖 者，不 及 也； 人 莫 不 飮 食 也，蘚 能 知 味 也． Đạo chi bất hành dã, ngã tri chi hỹ; trí giả quá chi, ngu giả bất cập dã. Đạo chi bất minh dã, ngã tri chi hỹ; hiền giả quá chi, bất tiếu giả, bất cập dã; nhân mạc bấ ẩm thực dã, tiển năng tri vị dã.	6. The Master said, “I know how it is that the path of the Mean is not walked in: -The knowing go beyond it, and the stupid do not come up to it. I know how it is that the path of the Mean is not understood: -The men of talents and virtue go beyond it, and the worthless do not come up to it. “There is no body but eats and drinks. But they are few who can distinguish flavors.”	6. Khổng Tử nói: “Nguyên nhân khiến Đạo không thực hành được, ta đã biết rồi: người trí thì thái quá, kẻ ngu thì bất cập. Nguyên nhân khiến đạo chẳng được người đời hiểu rõ, ta đã biết rồi: người hiền thì thái quá, kẻ bất tiếu thì bất cập. Người ta chẳng có ai không ăn không uống, nhưng rất ít người biết được mùi vị.
7.      子 曰： 道 其 不 行 矣 夫． Tử viết: Đạo kỳ bất hành hỹ phù.	7. The Master said, “Alas! How is the path of the Mean untrodden!”	7. Khổng Tử nói: “Ôi! cái Đạo kia không thi hành được ở đời”
8.     子 曰： 舜 其 大 知 也 輿．舜 好 問 而 好 察 邇 言，隱 惡 而 揚 善，執 其 両 端，＀ 用 其 中 於 民，其 斯 以 爲 舜 乎？ Tử viết: Thuấn kỳ đại trí dã dư! Thuấn hiếu vấn nhi hiểu sát nhĩ ngôn, ẩn ác nhi dương thiện, chấp kỳ lưỡng đoan, dụng kỳ trung ư dân, kỳ tư dĩ vi Thuấn hồ?	8. The Master said, “There was Shun: -He indeed was greatly wise! Shun loved to question others, and to study their words, though they might be shallow. He concealed what was bad in them and displayed what was good. He took hold of their two extremes, determined the Mean, and employed it in his government of the people. It was by this that he was Shun!”	8. Khổng Tử nói: Khổng Tử nói: “Vua Thuấn có lẽ là bậc đại trí vậy! Thuấn ham học hỏi và khéo xem xét những lời thiển cận (của mọi người), che lấp những điều sai lầm xấu xa trong đó, mà phát huy những điều đứng đắn tốt lành trong đó, nắm lấy hai phía đối lập, chọn lấy cái đúng đắn thích hợp mà vận dụng vào trong dân chúng, đó là cái cách để Thuấn trở thành Thuấn chăng?
9. 子 曰： 人 皆 曰：予 知，軀 而 納 諸 罟 護，陷 阱 之 中 而 幕 之 知 辟 也．人 皆 曰： 予 知，擇 乎 中 庸 而 不 能 月 守 也． Tử viết: “nhân giai viết dư trí, khu nhi nạp chư cổ hộ hãm tỉnh chi trung nhi mạc chi tri tỵ dã. Nhân giai viết dư trí, trạch hồ trung-dung nhi bất năng cơ nguyệt thử dã”.	9. The Master said “Men all say, ‘We are wise’; but being driven forward and taken in a net, a trap, or a pitfall, they know not how to escape. Men all say, ‘We are wise’; but happening to choose the course of the Mean, they are not able to keep it for a round month.”	9. Khổng Tử nói: “Người ta đều cho mình là trí, nhưng bị xua đuổi dồn vào trong lưới rập và hố cạm bẫy mà chẳng biết tránh. Người ta đều cho mình là trí, nhưng khi đã chọn được đạo Trung dung rồi, thì lại không thể giữ trọn được một tháng”.
10. 子 曰： 回 之 爲 人 也， 擇 乎 中 庸， 得 一 善 則 拳 拳 服 膺 而 弗 失 之 矣 ． Tử viết: “Hồi chi vi nhân dã, trạch hồ Trung dung, đắc nhất thiện tắc quyền quyền phục ưng nhi phất thất chi hỹ”.	10. The Master said “This was the manner of Hui: -he made choice of the Mean, and whenever he got hold of what was good, he clasped it firmly, as if wearing it on his breast, and did not lose it.”	10. Khổng Tử nói: “Cách sống của Nhan Hồi là sau khi nhận rõ được đạo Trung dung, được một điểm đúng thì cẩn thận giữ lấy, ôm vào lòng, không để cho nó mất đi nữa”.
11. 子 曰： “天 下 囻 家 可 均 也； 爵 祿 可 辭 也； 白 刃 可 道 也．中 庸 不 可 能 也”. Tử viết: “Thiên hạ quốc gia khả quân dã, tước lộc khả từ dã, bạch nhẫn khả đạo dã. Trung dung bất khả năng dã”.	11. The Master said, “The kingdom, its states, and its families, may be perfectly ruled; dignities and emoluments may be declined; naked weapons may be trampled under the feet; but the course of the Mean cannot be attained to.”	11. Khổng Tử nói: “Thiên hạ, quốc gia có thể (cùng người khác) chia đều ra cùng cai trị; tước vị bổng lộc có thể từ chối không nhận; lưỡi đao sáng trắng cũng có thể dám giẫm lên. Nhưng thực hiện cho được đạo trung dung thì (xem ra) khó hơn nhiều”.
12. 子 路 問 強．子 曰： 南 方 之 強 輿？ 北 方 之 強 輿？ 抑 之 強 與？ 寬 柔 以 敎， 不 報 無 道， 南 方 之 強 也， 君 子 居 之． 衽 金 革 ， 死 而 不 厭， 北 方 之 強 也， 而 強 者 故 君 子 和 而 不 流． 強 哉 矯！ 中 立 而 不 倚， 強 哉 矯！ 囻 有 道， 不 變 塞 焉， 強 哉 矯！ 囻 無 道， 至 死 不 變， 強 哉 矯！ Tử-Lộ vấn cường. Tử viết: “Nam phương chi cường dư? Bắc phương chi cường dư? Ức chi cường dư? Khoan nhu dĩ giáo, bất báo vô đạo, nam phương chi cường dã, quân tử cư chi. Nhậm kim cách, tử nhi bất yếm, bắc phương chi cường dã, nhi cường giả cư chi. Cố quân tử hoà nhi bất lưu: cường tai kiểu; trung lập nhi bất ỷ cường tai kiểu, quốc hữu đạo bất biến tắc yên, cường tai kiểu; quốc vô đạo chí tử bất biến, cường tai kiểu”!	12. Tsze-lu asked about energy. The Master said, “Do you mean the energy of the South, the energy of the North, or the energy which you should cultivate yourself? “To show forbearance and gentleness in teaching others; and not to revenge unreasonable conduct:-this is the energy of southern regions, and the good man makes it his study. “To lie under arms; and meet death without regret: -this is the energy of northern regions, and the forceful make it their study. “Therefore, the superior man cultivates a friendly harmony, without being weak. -How firm is he in his energy! He stands erect in the middle, without inclining to either side. -How firm is he in his energy! When good principles prevail in the government of his country, he does not change from what he was in retirement. How firm is he in his energy! When bad principles prevail in the country, he maintains his course to death without changing. -How firm is he in his energy!”	12. Tử Lộ hỏi về sự cang cường. Khổng Tử nói: “Là cái cang cường của người phương nam ư? Hay là nói cái cang cường của người phương bắc? Hay là nói cái cang cường (theo kiểu) của riêng ngươi? Dạy bảo người ta một cách khoan dung dịu dàng, không trả thù kẻ vô đạo đó là cái cang cường của người phương nam, người quân tử giữ sự cang cường đó. Còn ngày đêm bạn cùng giáp bền gươm sắc, dẫu chết cũng không ngán, đó là cái cang cường của người phương bắc, những kẻ thượng võ hiếu đấu thì giữ sự cang cường này! Người quân tử sống hoà mục với mọi người, nhưng không buông trôi theo thói tục, đấy mới là sự cang cường chân chính.
13. 子 曰： 索 隱， 行 怪， 後 世 有 述 焉， 吾 弗 爲 之 矣， 君 子 遵 道 而 行． 柈 途 而 廢， 吾 弗 能 已 矣． 君 子 依 乎 中 庸， 遯 世， 不 見 知 而 不 悔， 唯 聖 者 能 之． Tử viết: “Sách ẩn, hành quái, hậu thế hữu thuật yên, ngô phất vi chi hĩ. Quân tử tuân đạo nhi hành. Bán đồ nhi phế, ngô phất năng dĩ hĩ. Quân tử y hồ trung dung, độn thế, bất kiến tri nhi bất hối, duy thánh giả năng chi”.	13. The Master said, “To live in obscurity, and yet practice wonders, in order to be mentioned with honor in future ages: -this is what I do not do. “The good man tries to proceed according to the right path, but when he has gone halfway, he abandons it: -I am not able so to stop. “The superior man accords with the course of the Mean. Though he may be all unknown, unregarded by the world, he feels no regret. -It is only the sage who is able for this.”	13. Khổng Tử nói: “Cố tình tìm kiếm cuộc sống ẩn dật, hành động quái dị, (người như vậy) đời sau có thể được người ta nhắc đến mà ca ngợi, song ta không làm như vậy. Người quân tử phải theo Đạo mà đi. Bỏ dở nửa đường thì ta không làm. Người quân tử theo đạo Trung dung. Dẫu trốn đời ở ẩn chẳng được ai biết đến, cũng không bao giờ hối hận, chỉ có Thánh nhân mới làm được như vậy”.
14. 君 子 之 道 費 而 隱． 夫 婦 之 愚 可 以 與 知 焉． 及 其 至 也， 雖 聖 人 亦 有 所 不 知 焉． 夫 婦 之 不 肖 可 以 能 行 焉． 及 其 至 也， 雖 聖 人 亦 有 所 不 能 焉． 天 地 之 大 也， 人 猶 有 所 撼． 故 君 子 語 大， 天 下 莫 能 載 焉， 敔 小，天 下 莫 能 破 焉． 詩 云： 鳶 飛 戾 天， 魚 躍 于 淵． 言 其 上 下 察 也． Quân tử chi đạo phí nhi ẩn. Phu phụ chi ngu, khả dĩ dự tri yên. Cập kì chí dã, tuy thánh nhân diệc hữu sở bất tri yên. Phu phụ chi bất tiếu khả dĩ năng hành yên. Cập kì chí dã, tuy thánh nhân diệc hữu sở bất năng yên. Thiên địa chi đại dã, nhân do hữu sở hám. Cố quân tử ngữ đại, thiên hạ mạc năng tải yên, ngữ tiểu thiên hạ mạc năng phá yên. Thi vân: “Diên phi lệ thiên, Ngư dược vu uyên”. Ngôn kì thượng hạ sát dã.	14. The way which the superior man pursues, reaches wide and far, and yet is secret. Common men and women, however ignorant, may intermeddle with the knowledge of it; yet in its utmost reaches, there is that which even the sage does not know. Common men and women, however much below the ordinary standard of character, can carry it into practice; yet in its utmost reaches, there is that which even the sage is not able to carry into practice. Great as heaven and earth are, men still find some things in them with which to be dissatisfied. Thus it is that, were the superior man to speak of his way in all its greatness, nothing in the world would be found able to embrace it, and were he to speak of it in its minuteness, nothing in the world would be found able to split it. It is said in the Book of Poetry, “The hawk flies up to heaven; the fishes leap in the deep.” This expresses how this way is seen above and below. The way of the superior man may be found, in its simple elements, in the intercourse of common men and women; but in its utmost reaches, it shines brightly through Heaven and earth.	14. Đạo của người quân tử thật rộng lớn nhưng cũng rất vi diệu khó xét. Dẫu là những người ngu dốt trong đám đàn ông, đàn bà bình thường, cũng có thể biết được phần nào. Còn như đến đỉnh điểm của nó, thì dẫu thánh nhân cũng còn có điều không biết. Dẫu là những người kém cỏi trong đám đàn ông, đàn bà bình thường, cũng có thể thi hành được phần nào. Còn như đến đỉnh điểm của nó, thì dẫu thánh nhân cũng còn có điều không làm được. Rộng lớn như trời đất, mà người ta còn cảm thấy có chỗ không vừa ý. Cho nên đạo của người quân tử, nếu nói chỗ lớn, thì trong thiên hạ chẳng có gì có thể bao chứa được nó; nếu nói chỗ nhỏ, thì trong thiên hạ chẳng có gì có thể tách chia được nó. Kinh Thi nói: “Con diều bay lên trời cao, con cá lặn xuống vực sâu”. Tức là nói cả trên trời, dưới đất vậy.
15. 子 曰： 道 不 遠 人； 人 之 爲 道 而 遠 人， 不 可 以 爲 道． 詩 云： 伐 柯 伐 柯， 其 則 不 遠， 執 柯 以 伐 柯， 睨 而 視 之； 猶 以 爲 遠； 故 君 子 以 人 知 人， 改 而 止． Tử viết: đạo bất viễn nhân; nhân chi vi đạo nhi viễn nhân, bất khả dĩ vi đạo. Thi vân: phạt kha phạt kha, kỳ tắc bất viễn, chấp kha dĩ phạt kha, nghễ nhi thị chi; do dĩ vi viễn; cố quân tử dĩ nhân tri nhân, cải nhi chỉ.	15. The Master said “The path is not far from man. When men try to pursue a course, which is far from the common indications of consciousness, this course cannot be considered The Path. “In the Book of Poetry, it is said, ‘In hewing an ax handle, in hewing an ax handle, the pattern is not far off. We grasp one ax handle to hew the other; and yet, if we look askance from the one to the other, we may consider them as apart. Therefore, the superior man governs men, according to their nature, with what is proper to them, and as soon as they change what is wrong, he stops.	15. Khổng Tử nói: “Đạo vốn chẳng xa người. Người ta nếu muốn thực hành đạo mà rời xa con người, như thế thì không thể thực hành được đạo”. Kinh thi nói: “Đẽo cán búa, đẽo cán búa! Thì cách thức đâu có xa (mấu cán búa ở ngay trư mắt đó). Tay cầm cái búa để gọt đẽo một cái cán búa, chỉ liếc mắt đã có thể nhìn thấy ngay mẫu, mà con lấy làm xa”. Cho nên người quân tử dùng cái đạo lí vốn sẵn có ở người để uốn nắn sửa chữa con người, kì đến khi uốn nắn sửa chữa được mới thôi.
16. 忠 恕 违 道 不 遠， 施 潴 己 而 不 願， 亦 勿 施 於 人． Trung thứ vi đạo bất viễn, thi chư kỷ nhi bất nguyện, diệc vật thi ư nhân.	16. “When one cultivates to the utmost the principles of his nature, and exercises them on the principle of reciprocity, he is not far from the path. What you do not like when done to yourself, do not do to others.	16. Phẩm chất “trung thứ” khác với đạo Trung dung không xa. Điều gì thực hiện cho bản thân mình mà mình không muốn, thì cũng đừng áp đặt cho người khác.
17. 君 子 之 道 四， 丘 未 能 一 蔫， 所 求 乎 子， 以 亊 父， 未 能 也； 所 求 乎 臣 以 亊 君， 未 能 也； 所 求 乎 苐 以 亊 兄， 未 能 也； 所 求 乎 朋 友， 先 施 之， 未 能 也； 庸 德 之 行， 庸 言 之 謹， 有 所 不 足， 不 敢 不 勉． 有 餘， 不 敢 盡， 言 顧 行， 行 顧， 君 子 乎 不 慥 慥 爾． Quân tử chi đạo tứ, Khâu vị năng nhất yên. Sở cầu hồ tử dĩ sự phụ, vị năng dã; sở cầu hồ thần dĩ sự quân, vị năng dã; sở cầu hồ đệ, dĩ sự huynh, vị năng dã; sở cầu hồ bằng hữu tiên thi chi, vị năng dã; dung đức chi hành, dung ngôn chi cẩn; hữu sở bất túc, bất cảm bất miễn; hữu dư bất cảm tận, ngôn cố hạnh, hạnh cố ngôn; quân tử hồ bất tháo tháo nhĩ.	17. “In the way of the superior man there are four things, to not one of which have I as yet attained.-To serve my father, as I would require my son to serve me: to this I have not attained; to serve my prince as I would require my minister to serve me: to this I have not attained; to serve my elder brother as I would require my younger brother to serve me: to this I have not attained; to set the example in behaving to a friend, as I would require him to behave to me: to this I have not attained. Earnest in practicing the ordinary virtues, and careful in speaking about them, if, in his practice, he has anything defective, the superior man dares not but exert himself; and if, in his words, he has any excess, he dares not allow himself such license. Thus his words have respect to his actions, and his actions have respect to his words; is it not just an entire sincerity which marks the superior man?”	17. Đạo của người quân tử có bốn điều, Khâu tôi chưa làm được một: Điều gì mình yêu cầu ở con, thì mình đem điều đó mà thờ bố, điều này tôi chưa làm được; Điều gì mình yêu cầu ở người thuộc hạ, thì mình đem điều đó mà thờ vua, điều này tôi chưa làm được; Điều gì mình yêu cầu ở người em, thì đem điều đó mà thờ anh, điều này tôi chưa làm được; Điều gì mình yêu cầu ở bạn bè thì đem điều đó mà thực hiện trước với bạn bè mình, điều này tôi chưa làm được. Về việc thi hành những phẩm đức bình thường, cần thận trọng nói năng thường ngày, nếu có chỗ bất túc, thì chẳng dám không cố gắng vươn lên, nếu làm được nhiều hơn nói, thì cũng chẳng dám nói hết. Nói lời phải chú ý đến việc làm của mình, việc làm phải chú ý đến lời nói. Người quân tử có lẽ nào không chăm chắm thực hành điều đó?
18. 君 子 素 其 位 而 行， 不 願 乎 其 外． 素 富 貴 行 乎 富 貴； 素 貧 賤 行 乎 貧 賤； 素 夷 狄 行 乎 夷 狄； 素 患 難 行 乎 患 難； 君 子 無 入 而 不 自 得 焉． 在 上 位 不 陵 下，在 下 位 不 猨 上，正 己 而 不 求 於 人， 則 無 怨， 上 不 怨 天， 下 不 尤 人． 故 君 子 居 易 以 俟 命； 小 人 行 險 以 幸． 子 曰： 射 有 似 乎 君 子； 失 諸 正 鹄， 反 求 諸 其 身 Quân tử tố kỳ vị nhi hành, bất nguyện hồ kỳ ngoại. Tố phú quý, hành hồ phú quý; tố bần tiện, hành hồ bần tiện; tố di địch, hành hồ di địch; tố hoạn nạn hành hồ hoạn nạn; quân tử vô nhập nhi bất tự đắc yên. Tại thượng vị bất lăng hạ, tại hạ vị bất viên thượng; chính kỷ nhi bất cầu ư nhân tắc vô oán; thượng bất oán thiên, hạ bất vưu nhân. Cố quan tử cư dị dĩ sĩ mệnh; tiểu nhân hành hiểm dĩ kiểu hạnh. Tử viết: xạ hữu tự hồ quân tử; thất chư chính hộc, phản cầu chư kỳ thân	18. The superior man does what is proper to the station in which he is; he does not desire to go beyond this. In a position of wealth and honor, he does what is proper to a position of wealth and honor. In a poor and low position, he does what is proper to a poor and low position. Situated among barbarous tribes, he does what is proper to a situation among barbarous tribes. In a position of sorrow and difficulty, he does what is proper to a position of sorrow and difficulty. The superior man can find himself in no situation in which he is not himself. In a high situation, he does not treat with contempt his inferiors. In a low situation, he does not court the favor of his superiors. He rectifies himself, and seeks for nothing from others, so that he has no dissatisfactions. He does not murmur against Heaven, nor grumble against men. Thus it is that the superior man is quiet and calm, waiting for the appointments of Heaven, while the mean man walks in dangerous paths, looking for lucky occurrences. The Master said, “In archery we have something like the way of the superior man. When the archer misses the center of the target, he turns round and seeks for the cause of his failure in himself.”	18. Người quân tử căn cứ vào địa vị hiện tại của mình mà hành động, không ham cái ở ngoài bổn phận của mình mà hành động. Ở vào địa vị giàu sang, thì làm theo cách giàu sang; ở vào địa vị nghèo hèn, thì làm theo cách nghèo hèn; ở vào địa vị di địch thì làm theo cách di địch; ở vào cảnh hoạn nạn, thì làm theo cách của người trong hoạn nạn. Quân tử dù ở vào hoàn cảnh nào cũng tự tìm thấy niềm vui của mình (không vì ở vào cảnh nào mà không tự đắc). Ở địa vị cao, không chèn ép bắt nạt người dưới; ở địa vị thấp, không vin trèo nịnh bợ người trên; giữ đúng bản thân mình mà không xin xỏ người khác, thì không có gì phải oán hận, trên không oán Trời, dưới không trách người. Cho nên người quân tử cư xử bình dị để chờ mệnh Trời, còn kẻ tiểu nhân thì mạo hiểm để cầu may. Khổng Tử nói: “Phép bắn cung có chỗ giống như đạo quân tử. Bắn không trúng đích, thì hãy trở lại tìm nguyên nhân ở chính bản thân mình”.
19. 君 子 之 道， 如 行 遠， 必 自 邇； 辟 如 登 高， 必 自 卑． 诗 曰： 妻 子 好 合， 如 鼓 瑟 琴． 兄 第 既 翕， 和 乐 且 眈． 宜 爾 室 家， 樂 爾 妻 帑． 子 曰： 父 母 其 順 矣 乎！ Quân tử chi đạo, thí như hành viễn tất tự nhĩ; thí như đăng cao, tất tự ty. Thi viết: “Thê tử hảo hợp, Như cổ sắt cầm, Huynh đệ kí hấp2, hoà lạc thả thầm; nghi nhĩ thất gia, lạc nhĩ thê noa”. Tử viết: “Phụ mẫu kì thuận hĩ hồ”	19. The way of the superior man may be compared to what takes place in traveling, when to go to a distance we must first traverse the space that is near, and in ascending a height, when we must begin from the lower ground. It is said in the Book of Poetry, “Happy union with wife and children is like the music of lutes and harps. When there is concord among brethren, the harmony is delightful and enduring. Thus may you regulate your family, and enjoy the pleasure of your wife and children.”	19. Đạo của người quiân tử cũng ví như đi đường xa, tất phải bắt đầu từ chỗ gần, ví như leo lên đỉnh cao, tất phải bắt đầu từ nơi thấp. Kinh thi nói: “Vợ con hoà hợp, như gảy đàn cầm đàn sắt. Anh em hoà hợp, thì hoà vui lâu dài. Gia đình hoà thuận, vợ con được vui vầy”.
20. 子 曰： 鬼 神 之 爲 德， 其 盛 矣 乎！ 视 之 而 弗 見， 聽 之 而 弗 聞， 體 物 而 不 可 遺． 使 天 下 之 人 齋 明 盛 服 以 丞 祭 祀 洋 洋 乎 如 在 其 上， 如 在 其 左 右． 詩 曰： 神 之 格 思， 不 可 度 思， 矧 可 射 思， 夫 微 之 顯， 誠 之 不 可 揜， 如 此 夫！ Tử viết: quỷ thần chi vi đức, kỳ thịnh hỹ hồ; thị chi nhi phất kiến, thính chi nhi phất văn, thể vật nhi bất khả di: Sử thiên hạ chi nhân trai minh thịnh phục dĩ thừa tế tự dương dương hồ như tại kỳ thượng, như tại kỳ tả hữu. Thi1 viết: “Thần chi cách tư,  bất khả đạc tư, thần khả dịch tư; phù vi chi hiển, thành chi bất khả yểm, như thử phù”.	20. The Master said, “In such a state of things, parents have entire complacence!” The Master said, “How abundantly do spiritual beings display the powers that belong to them! “We look for them, but do not see them; we listen to, but do not hear them; yet they enter into all things, and there is nothing without them. “They cause all the people in the kingdom to fast and purify themselves, and array themselves in their richest dresses, in order to attend at their sacrifices. Then, like overflowing water, they seem to be over the heads, and on the right and left of their worshippers. “It is said in the Book of Poetry, ‘The approaches of the spirits, you cannot sunrise; and can you treat them with indifference?’ “Such is the manifestness of what is minute! Such is the impossibility of repressing the outgoings of sincerity!”	20. Công đức của quỷ thần, thật to lớn xiết bao! Dẫu là nhìn thì không thấy, tai cũng không nghe, nhưng thể hiện ra ở mọi vật thì chẳng thể sót thứ gì. Khiến thiên hạ đều trai giới tắm gội, ăn mặc chỉnh tề đẹp đẽ mà tế tự. Dường như khắp nơi đều có linh khí của quỷ thần, như ở trên đầu mọi người, lại như ở bên trái bên phải mọi người. Kinh thi nói rằng: “Quỷ thần đến với ta lúc nào, ta không thể dò biết được. Ta há dám coi thường mà không cung kính?”. Quỷ thần vừa vi diệu kín đáo, lại vừa hiển hách rõ rệt, sự thành thật không thể che đậy được, chính là như vậy chăng!
21. 子 曰： 舜 其 大 孝 也 與！ 德 爲 聖 人， 尊 爲 天 子， 富 右 四 海 之 内； 宗 廟 饗 之， 子 孫 保 之． 故 大 德 必 得 其 位， 必 得 其 祿， 必 得 其 名， 必 得 其 壽． 故 天 之 生 物， 必 因 其 材 而 篤 焉． 故 裁 者 培 之， 傾 者 覆 之． 詩 曰： 嘉 樂 君 子， 憲 憲 令 德， 宜 民 宜 人， 受 禄 于 天， 保 佑 命 之， 自 天 申 之． 故 大 德 者 必 受 命． Tử viết: “Thuấn kỳ đại hiếu dã dư! Đức vi Thánh nhân, tôn vi Thiên Tử, phú hữu tứ hải chi nội; tông miếu hưởng chi; tử tôn bảo chi. Cố đại đức tất đắc kỳ vị, tất đắc kỳ lộc, tất đắc kỳ danh, tất đắc kỳ thọ”. Cố Thiên chi sinh vật, tất nhân kỳ tài nhi đốc yên. Cố tài giả bồi chi; khuynh giả phúc chi. Thi viết: Gia lạc quân tử, hiến hiến lệnh đức; nghi dân nghi nhân, thụ lộc vu Thiên, bảo hựu mệnh chi, tự Thiên nhân chi”. Cố đại đức giả tất thụ Mệnh.	21. The Master said, “How greatly filial was Shun! His virtue was that of a sage; his dignity was the throne; his riches were all within the four seas. He offered his sacrifices in his ancestral temple, and his descendants preserved the sacrifices to himself. “Therefore having such great virtue, it could not but be that he should obtain the throne, that he should obtain those riches, that he should obtain his fame, that he should attain to his long life. “Thus it is that Heaven, in the production of things, is sure to be bountiful to them, according to their qualities. Hence the tree that is flourishing, it nourishes, while that which is ready to fall, it overthrows. “In the Book of Poetry, it is said, ‘The admirable amiable prince displayed conspicuously his excelling virtue, adjusting his people, and adjusting his officers. Therefore, he received from Heaven his emoluments of dignity. It protected him, assisted him, decreed him the throne; sending from Heaven these favors, as it were repeatedly.’ “We may say therefore that he who is greatly virtuous will be sure to receive the appointment of Heaven.”	21. Khổng Tử nói: “Vua Thuấn thật là đại hiếu! Đức đáng gọi là thánh nhân, địa vị tôn quý là thiên tử, của cải bao gồm cả bốn biển, Tông miếu cung phụng ông, con cháu đời đời tế tự ông. Cho nên người có đức lớn ắt có được địa vị, ắt có được hậu lộc, ắt có được danh dự, ắt có được trường thọ”. Có thể thấy rằng Trời sinh muôn vật, ắt sẽ căn cứ vào tài chất khác nhau của muôn vật mà bồi dưỡng thêm. Đáng vun trồng thì bồi đắp, con vật nghiên đổ thì vùi lấp đi. Kinh thi nói: “Người quân tử hiền lành vui tươi, Đức tốt thật là rạng rỡ, Muôn dân và trăm quan thích hợp, Thọ hưởng phúc lộc Trời ban. Trời phù hộ bảo ban Người thành công, Dày tăng thêm phúc lộc cho Người”. Cho nên người có đức lớn ắt được thụ mệnh Trời.
	Translated by James Legge	Translated by phan Văn Các