|
CHINA’S MEMORY MANIPULATORS
|
Những kẻ thao túng
ký ức của Trung Quốc
|
The
Guardian
Ian Johnson
Wednesday 8 June 2016
|
The
Guardian
Ian Johnson
8/6/ 2016
|
The country’s rulers
do not just suppress history, they recreate it to serve the present. They
know that, in a communist state, change often starts when the past is
challenged
|
Những kẻ cai trị của quốc gia
này không chỉ bưng
bít lịch sử, họ tái tạo lại nó để phục vụ hiện tại. Họ
biết rằng, trong một nhà
nước cộng sản, sự thay đổi thường bắt đầu khi quá khứ bị thách thức
|
When I first went to China in 1984, my fellow foreign
classmates and I at Peking University used to play a game with an old
guidebook. Called Nagel’s Encyclopaedia Guide: China, it was first published
in 1968 in Switzerland and featured descriptions of important cultural sites
visited by French diplomats and scholars. The key for us was that they had
gathered the information in the 1950s and the early 1960s. In other words,
this was just before Mao unleashed the Cultural Revolution, which destroyed
tens of thousands of places of worship and historic sites across China. We
would look a place up in Beijing and set off on our bikes to see what was
left.
|
Lần đầu tiên khi tôi đến Trung Quốc vào năm 1984, các bạn
học nước ngoài của tôi và tôi ở Đại học Bắc Kinh thường chơi một trò chơi với
một cuốn sách hướng dẫn cũ. Đó là cuốn Nagel’s Encyclopaedia Guide: China
(Sách hướng dẫn bách khoa của Nagel: Trung Quốc), được xuất bản lần đầu tiên
vào năm 1968 tại Thụy Sĩ và nêu các mô tả về các địa điểm văn hóa quan trọng
được các nhà ngoại giao và học giả Pháp đến viếng. Chìa khóa cho chúng tôi là
họ đã thu thập thông tin trong thập niên 1950 và đầu thập niên 1960, tức là
chỉ ngay trước khi Mao tung ra Cách mạng Văn hóa phá hủy hàng chục ngàn nơi
thờ phượng và địa điểm lịch sử trên toàn Trung Quốc. Chúng tôi tìm một nơi ở
Bắc Kinh và đạp xe đến để xem còn lại những gì.
|
|
|
The Five Pagoda
Temple in Beijing was a ruin in the 1980s. It has now been renovated.
Photograph: Alamy
|
Chùa Ngũ Tháp ở Bắc
Kinh là một phế tích trong những năm 1980, bây giờ đã được làm mới lại. Ảnh:
Alamy
|
I remember one trip to find the Five Pagoda Temple, which
was built in the late 15th century and featured five small pagodas on top of
a massive stone platform. Nagel’s said most had been destroyed in the turmoil
of the late 19th and early 20th centuries, but that the five pagodas were
still there. Our 1980s maps of Beijing showed nothing, but Nagel’s intrigued
us. Did it still exist?
|
Tôi nhớ chuyến đi tìm Ngũ Tháp Tự, một ngôi chùa được xây
dựng vào cuối thế kỷ 15 và gồm có năm tháp nhỏ trên một nền đá khổng lồ.
Quyển Nagel nói là hầu hết đã bị phá hủy trong bạo loạn hồi cuối thế kỷ 20,
và đầu thế kỷ 19, nhưng năm tháp nhỏ vẫn còn ở đó. Trên bản đồ Bắc Kinh thập
niên 1980 không thấy có nó, nhưng cuốn Nagel kích thích chúng tôi. Ngôi chùa
đó có còn không?
|
We rode down Baishiqiao Street and tried to superimpose
Nagel’s maps of old “Pékin” on our maps of an exhausted, post-Cultural
Revolution Beijing. Eventually we had to stop and ask. After many fruitless
efforts, we were led through the gates of a factory and into the temple,
which was hidden in the back. All that was left was the large stone platform,
topped by five stone pagodas. Tiles had fallen off the roof, and slabs of
stone bearing inscriptions and decoration lay smashed on the ground. Weeds
grew everywhere. Still, we walked the grounds with a sense of wonder: here
was something that had vanished from today’s maps, and yet it existed. In one
structure we had the story of China’s cultural grandeur, foreign invasions,
auto-cultural destruction, but also of survival. Here, thanks to our odd
guidebook, we had Chinese history in a nutshell – the past and the present.
|
Chúng tôi đạp xe tới đường Bạch Thạch Kiều (Baishiqiao/白石桥) và cố chồng bản đồ “Pekin” cũ
của Nagel lên bản đồ của một Bắc Kinh cạn kiệt sau Cách mạng Văn hóa. Cuối
cùng chúng tôi đã phải dừng lại và hỏi thăm. Sau nhiều cố gắng không kết quả,
chúng tôi được dẫn qua cổng một nhà máy và vào đền thờ nằm khuất ở phía sau.
Tất cả những gì còn lại là nền đá lớn, bên trên là 5 tháp đá. Ngói đã rơi ra
khỏi mái nhà, và bia đá có khắc chữ và hoa văn bị vỡ bể nằm trên mặt đất. Cỏ dại mọc
khắp nơi. Dù vậy, chúng tôi bước lên nền đá với một cảm giác kỳ lạ: ở đây có
một cái gì đó đã biến mất khỏi bản đồ hiện nay nhưng vẫn tồn tại. Trong một
công trình kiến trúc, chúng tôi có câu chuyện về tính vĩ đại văn hóa của
Trung Quốc, về xâm lược nước ngoài, về tự hủy diệt văn hóa và cũng có câu
chuyện về sự sống sót. Ở đây, nhờ cuốn sách hướng dẫn lạ mà chúng tôi có được
lịch sử Trung Quốc một cách cô đọng – quá khứ cùng hiện tại.
|
Observing China sometimes requires a lens like Nagel’s.
Walking the streets of China’s cities, driving its country roads, and
visiting its centres of attraction can be disorienting. On the one hand, we
know this is a country where a rich civilisation existed for millennia, yet
we are overwhelmed by a sense of rootlessness. China’s cities do not look
old. In many cities there exist cultural sites and tiny pockets of antiquity
amid oceans of concrete. When we do meet the past in the form of an ancient
temple or narrow alleyway, a bit of investigation shows much of it to have
been recreated. If you go back to the Five Pagoda Temple today, you will find
a completely renovated temple, not a brick or tile out of place. The factory
has been torn down and replaced by a park, a wall, and a ticket booth. We
might be on the site of something old, but the historical substance is so
diluted that it feels as if it has disappeared.
|
Quan sát Trung Quốc đôi khi đòi hỏi một ống kính như ống
kính của Nagel. Đi bộ trên đường phố ở các thành phố của Trung Quốc, lái xe
trên đường quê và đi viếng các trung tâm hấp dẫn du khách có thể bị mất
phương hướng. Một mặt, chúng ta biết đây là một đất nước mà một nền văn minh
phong phú từng tồn tại hàng nghìn năm, tuy nhiên chúng ta lại bị choáng ngợp
bởi một cảm giác mất gốc. Các thành phố của Trung Quốc trông không có vẻ cổ
xưa. Ở nhiều thành phố cũng có các địa điểm văn hóa và những bọc nhỏ cổ xưa nhưng
nằm giữa một biển bê tông. Khi chúng ta bắt gặp quá khứ dưới dạng một ngôi
đền cổ hay một lối đi hẹp, chỉ một chút điều tra sẽ cho thấy phần lớn là được
tái tạo. Nếu bây giờ bạn quay trở lại chùa Ngũ Tháp, bạn sẽ thấy một ngôi
chùa hoàn toàn tân trang, không một viên gạch hoặc ngói không đúng chỗ. Nhà
máy đã bị kéo đổ và thay bằng một công viên, một bức tường, và một điểm bán
vé. Chúng ta có thể đứng đúng ngay vị trí của cái đó gì cổ xưa nhưng chất
lịch sử đã bị loãng đi đến mức như thể nó đã biến mất.
|
What does this tell us about a country? Optimists feel a
sense of dynamism – here, at last, is a country getting on with things while
the rest of the world stagnates or plods forward. This is always said with
amazement and awe. The apex of this era of wonder came shortly before the
2008 Olympics, when the western media tripped over itself trying to trot out
the most effusive praise for China’s rise/transformation/rejuvenation – pick
your cliche. Typical was a New York Times architectural critic, who raved
upon arrival in Beijing in 2008 about “the inescapable feeling that you’re
passing through a portal to another world, one whose fierce embrace of change
has left western nations in the dust” and concluded that “one wonders if the
west will ever catch up”.
|
Điều này nói cho chúng ta biết gì về một đất nước? Người
lạc quan sẽ có cảm giác của sự năng động – ở đây, cuối cùng, là một đất nước
đang vực dậy đi tới trong khi phần còn lại của thế giới trì trệ hoặc chậm rãi
tiến về phía trước. Điều này luôn được nói với sự ngạc nhiên và sợ hãi. Đỉnh
cao của thời đại kỳ lạ này xuất hiện ngay trước khi Thế vận hội năm 2008, khi
truyền thông phương Tây tự va vấp cố tuôn ra những lời khen ngợi dạt dào nhất
cho sự trỗi dậy / chuyển đổi / trẻ hóa (chọn từ sáo của bạn) của Trung Quốc.
Điển hình là một nhà phê bình kiến trúc của New York Times, ông nói như mê
sảng khi đến Bắc Kinh vào năm 2008 về “cảm giác không thể tránh được rằng bạn
đang đi qua một cánh cổng đến một thế giới khác, một thế giới mà sự quyết tâm
thay đổi đã bỏ các nước phương Tây ở lại trong đám bụi mù” và kết luận rằng
“người ta tự hỏi không biết bao giờ phương Tây mới bắt kịp”.
|
Other emotions are more ambiguous. The bluntest I have
experienced is this: a country that has so completely obliterated and then recreated
its past – can it be trusted? What eats at a country, or a people, or a
civilisation, so much that it remains profoundly uncomfortable with its
history? History is lauded in China. Ordinary people will tell you every
chance they get that they have 5,000 years of culture: wuqiannian de wenhua.
And for the government, it is the benchmark for legitimacy in the present.
But it is also a beast that lurks in the shadows.
|
Những cảm xúc khác mơ hồ hơn. Cảm giác cùn mằn nhất mà tôi
nếm trãi là: một quốc gia đã xóa sạch hoàn toàn quá khứ của mình và sau đó
tái tạo lại như thế – thì có thể tin cậy được hay không? Tại một quốc gia,
hoặc một dân tộc, hay một nền văn minh, cái gì gây phiền toái nhiều đến nỗi
lại vẫn không thoải mái sâu đậm với lịch sử của mình? Lịch sử được tán dương
ở Trung Quốc. Người dân thường sẽ cho bạn biết mỗi khi có cơ hội rằng họ có 5
000 năm văn hóa: wuqiannian de venhua (ngũ thiên niên đích văn hoá). Còn đối
với chính phủ, đó là mốc chuẩn cho tính chính đáng (legitimacy) trong hiện
tại. Nhưng nó cũng là con quái thú đang ẩn trong bóng tối.
|
It is hard to overstate history’s role in a Chinese
society run by a communist party. Communism itself is based on historical
determinism: one of Marx’s points was that the world was moving inexorably
towards communism, an argument that regime-builders such as Lenin and Mao
used to justify their violent rises to power. In China, Marxism is layered on
top of much older ideas about the role of history. Each succeeding dynasty
wrote its predecessor’s history, and the dominant political ideology – what
is now generically called Confucianism – was based on the concept that ideals
for ruling were to be found in the past, with the virtuous ruler emulating
them. Performance mattered, but mainly as proof of history’s judgment.
|
Thật khó để nói quá vai trò của lịch sử trong xã hội Trung
Quốc do một đảng cộng sản điều khiển. Chủ nghĩa cộng sản tự nó được dựa trên
thuyết tất yếu lịch sử: một trong những luận điểm của Marx là thế giới đang
vận động không thể tránh khỏi về phía chủ nghĩa cộng sản, một lập luận mà
những người xây dựng chế độ như Lenin và Mao đã sử dụng để biện minh cho việc
đi lên nắm quyền bằng bạo lực. Ở Trung Quốc, chủ nghĩa Mác được xếp lên trên
nhiều ý tưởng cũ hơn về vai trò của lịch sử. Mỗi triều đại kế tiếp đã viết
lịch sử của triều đại trước nó, và hệ tư tưởng chính trị chiếm ưu thế – cái
mà hiện được gọi chung là Nho giáo – được dựa trên khái niệm vốn lý tưởng cho
việc cai trị phải được tìm thấy trong quá khứ, với những vị vua đạo đức mô
phỏng chúng. Thành quả là quan trọng nhưng chủ yếu như là bằng chứng về sự
phán xét của lịch sử.
|
That means history is best kept on a tight leash. Shortly
after taking power in 2012 as chairman of the Communist party, the Chinese
leader Xi Jinping re-emphasised this point in a major speech on history
published in People’s Daily, the official party newspaper. Xi is the son of a
top party official who helped found the regime, but who fell out with Mao,
and suffered during the Cultural Revolution. Some thought that Xi might take
a more critical view towards the Mao era, but in his speech, he said that the
30 years of reform that began under Deng Xiaoping in the late 1970s, should
not be used to “negate” the first 30 years of communist rule under Mao.
|
Điều đó có nghĩa là lịch sử được kềm giữ tốt nhất với dây
cương thật chặc. Ngay sau khi lên nắm quyền làm tổng bí thư đảng Cộng sản vào
năm 2012, nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình tái nhấn mạnh quan điểm này
trong một bài phát biểu quan trọng về lịch sử được công bố trên Nhân dân nhật
báo , tờ báo chính thức của đảng. Tập Cận Bình là con của một quan chức đảng
hàng đầu góp phần sáng lập chế độ, nhưng bị Mao thất sũng, và phải chịu đày
đoạ trong Cách mạng Văn hóa. Một số người nghĩ rằng Tập Cận Bình có thể có
một cái nhìn phê phán hơn đối với thời đại Mao, nhưng trong bài phát biểu nêu
trên, ông nói rằng không nên sử dụng 30 năm cải cách bắt đầu dưới thời Đặng
Tiểu Bình trong những năm cuối thập niên 1970 để “phủ nhận” 30 năm đầu của
chế độ cộng sản dưới thời Mao.
|
The unstated reason for Xi’s unwillingness to disavow the
Mao era is that Mao is not just China’s Stalin. The Soviet Union was able to
discard Stalin because it still had Lenin to fall back on as its founding
father. For the Communist party of China, Mao is Stalin and Lenin combined;
attack Mao and his era and you attack the foundations of the Communist state.
Five years after the Cultural Revolution ended with Mao’s death in 1976, the
party issued a statement that condemned that era and Mao’s role in it, but
which also ended further discussion of Mao by declaring that “his
contributions to the Chinese revolution far outweigh his mistakes. His merits
are primary and his errors secondary.”
|
Lý do không nói ra cho việc Tập Cận Bình không sẵn sàng từ
khước thời đại Mao là Mao không chỉ là Stalin của Trung Quốc. Liên Xô đã có
thể loại bỏ Stalin vì còn có Lenin như cha đẻ của nó. Đối với đảng Cộng sản
Trung Quốc, Mao là Stalin và Lenin kết hợp lại; tấn công Mao và thời đại của
ông là tấn công nền tảng của nhà nước Cộng sản. Năm năm sau khi Cách mạng Văn
hóa kết thúc với cái chết của Mao Trạch Đông vào năm 1976, đảng đã đưa ra một
tuyên bố lên án thời đại đó và vai trò của Mao lúc đó, nhưng tuyên bố đó cũng
đã kết thúc thảo luận thêm về Mao qua việc khẳng địnhrằng “những đóng góp của
ông cho cách mạng Trung Quốc vượt trội hơn những sai lầm của ông. Công của
ông là chính và lỗi của ông là phụ.”
|
But on a broader level, history is especially sensitive
because change in a communist country often starts with history being
challenged. In the 1980s, for example, groups such as the historical-research
society Memorial morphed into a social movement that undermined the Soviet
Union by uncovering its troubled past. Today’s China is more robust than the
Gorbachev-era Soviet Union, but memory is still escaping the government’s
grasp, posing challenges to a regime for which history is legitimacy. Even
though history is, by definition, past, it is also China’s present and
future.
|
Nhưng trên một bình diện rộng hơn, lịch sử đặc biệt nhạy
cảm vì sự thay đổi trong một quốc gia cộng sản thường bắt đầu với việc lịch
sử bị thách thức. Chẳng hạn, trong thập niên 1980 các nhóm như hội nghiên cứu
lịch sử Tưởng niệm đã biến dạng thành một phong trào xã hội làm suy yếu Liên
Xô qua việc phơi bày quá khứ bất ổn của nó. Trung Quốc hiện nay mạnh hơn Liên
Xô thời Gorbachev, nhưng ký ức vẫn ngoài khả năng nắm giữ của chính phủ, đặt
ra thách thức cho một chế độ mà lịch sử làm nên tính chính đáng. Mặc dù theo
định nghĩa, lịch sử là quá khứ, nhưng nó cũng là hiện tại và tương lai của
Trung Quốc.
|
History suppressed?
Chinese cities are ghost towns. Not in the sense of real
estate boondoggles – vast complexes built prematurely, lying empty, and
crumbling – though there are some of those. Instead, the country’s urban
centres are built on an obliterated past, which only sometimes seeps into the
present through strange-sounding names for streets, parks, and subway stops.
|
Lịch sử bị bưng bít?
Các thành phố Trung Quốc là thành phố ma. Không phải theo
nghĩa lãng phí về bất động sản – nhiều khu phức hợp rộng lớn xây dang dở, bỏ
không, và đổ nát – dù thật sự có một số như vậy. Thay vì thế các trung tâm đô
thị của đất nước này được xây dựng trên một quá khứ bị xoá mất mà chỉ đôi khi
mới len lẫn vào hiện tại qua những cái tên lạ tai của đường phố, công viên,
và điểm dừng tàu điện ngầm.
|
In Beijing, like scores of cities across the country,
streets are very often named after their relationship to things that no
longer exist, ghostly landmarks, such as city gates, temples, memorial
arches, and forgotten historical events. In the capital, for example, the
Foreign Ministry is located on Chaoyangmenwai, or the Street Outside the Chaoyang
Gate. Just a few hundred metres west, the street changes name to
Chaoyangmennei, or the Street Inside the Chaoyang Gate. In between is the
Second Ring Road. The streets’ names only make sense if you realise that the
ring road was built on the site of the city walls, which had a passageway
right there, Chaoyangmen, the Chaoyang Gate. The wall has become a highway
and the gate an interchange. Nothing beyond the street names exists in the
neighbourhood to remind you of either spectral structure.
|
Tại Bắc Kinh, cũng như hàng chục thành phố trên khắp đất
nước, đường phố rất thường được đặt tên theo mối quan hệ của chúng với những
thứ không còn tồn tại, những địa điểm hồn ma, chẳng hạn như cổng thành, đền,
vòm tưởng niệm, và các sự kiện lịch sử bị lãng quên. Chẳng hạn, tại thủ đô,
Bộ Ngoại giao nằm trên Chiêu Dương môn ngoại (/朝阳门外), tức là con đường ngoài cổng Chiêu Dương. Chỉ một vài
trăm mét về phía tây, đường này đổi tên thành Chiêu Dương môn nội (/朝阳门内), tức là con đường bên trong cổng
Chiêu Dương. Ở giữa là đường Nhị Hoàn (二环: đường Vòng tròn thứ hai). Tên các con đường nàychỉ có ý
nghĩa nếu bạn nhận ra rằng con đường vòng tròn này được xây dựng trên vị trí
các bức tường thành, có một lối đi vào ngay ở đó, Chiêu Dương môn (朝阳门), tức cổng Chiêu Dương. Tường
thành đã trở thành một xa lộ và cổng vào trở thành ngã chuyển đổi ra vào.
Không có gì khác ngoài những cái tên đường còn tồn tại trong khu phố này nhắc
nhở bạn về các kiến trúc hồn ma đó.
|
It is always possible for a sceptic to downplay a
phenomenon by saying, but wait, that exists elsewhere too. One could say that
all cities have neighbourhoods or streets named after people or events long
since forgotten to all but history buffs. This is of course true, but in
China the cultural dislocation is greater, and the barriers to memory are
higher. China does have online encyclopedias, as well as books that explain
Beijing’s history. Some even sell well, such as the path-breaking work City
Record, by the Xinhua news agency journalist Wang Jun. But these are heavily
edited, and require cultural knowledge that most Chinese people today lack.
Back in the 1990s, it was still possible to find citizen activists who fought
to preserve the old city because it meant something to them. Nowadays, few
real Beijingers live in the old city; they have been relocated to suburbs and
replaced by migrants (poor ones from China’s hinterland, or rich expats) with
no link to the city’s past. The city has its stories, but to most residents
they are mysterious.
|
Luôn luôn có cách cho một người hoài nghi giảm nhẹ một
hiện tượng bằng cách nói, nhưng gượm đã, rằng điều đó cũng tồn tại ở nơi
khác. Ta có thể nói rằng tất cả các thành phố đều có các khu phố, các con
đường được đặt theo tên những con người hoặc các sự kiện từ xa xưa không ai
còn nhớ tới trừ những kẻ mọt sách. Điều này tất nhiên là đúng, nhưng ở Trung
Quốc việc chuyển dịch về văn hóa lớn hơn, và các rào cản đối với ký ức cao
hơn. Trung Quốc quả có bách khoa toàn thư trực tuyến, cũng như những cuốn
sách giải thích lịch sử của Bắc Kinh. Một số thậm chí rất đắc hàng, chẳng hạn
như công trình mở đường Thành Ký (城记: Sách ghi chép về thành phố) của phóng viên Vương Quân (王军) thuộc Tân Hoa Xã. Nhưng các sách
này đều bị biên tập mạnh bạo, và đòi hỏi phải có kiến thức văn hóa mà hầu hết
người Trung Quốc ngày nay đều thiếu. Quay trở lại những năm 1990, vẫn có thể
tìm thấy các nhà hoạt động công dân đã tranh đấu để gìn giữ thành phố cổ vì
nó có ý nghĩa đối với họ. Ngày nay, rất ít dân Bắc Kinh đích thực sống trong
thành phố cũ; họ đã dời chỗ ở đến các vùng ngoại ô và được thay thế bởi những
di dân (những người nghèo từ vùng nội địa của Trung Quốc, hoặc người hồi
hương giàu có) không có chút liên hệ với quá khứ của thành phố. Thành phố có
những câu chuyện của nó, nhưng là bí ẩn đối với hầu hết cư dân.
|
Another difference is that efforts to commemorate the past
are often misleading or so fragmentary as to be meaningless. Almost all
plaques at historical sites, for example, tell either partial histories or
outright lies. A few steps east of the Foreign Ministry, for example, is the
Temple of the East Peak. Out front is a stone marker, which states that since
1961 it has been a nationally protected monument. A second plaque on the wall
gives a few more details, explaining how the temple was built in the Yuan
dynasty (1271-1368) and is a key Taoist temple.
|
Một khác biệt nữa là những nỗ lực kỷ niệm quá khứ thường
làm hiểu sai hoặc quá rời rạc thành vô nghĩa. Chẳng hạn, hầu như tất cả các
bảng ghi ở di tích lịch sử đều nêu ra một lịch sử không trọn vẹn hoặc những
điều dối trá trắng trợn. Ví dụ, cách một vài bước về phía đông Bộ Ngoại giao
là Đông Nhạc miếu (miễu núi Đông). Phía trước nó có một bia đá ghi rằng nó đã
là một công trình bảo tồn cấp quốc gia kể từ năm 1961. Một tấm bảng thứ hai
trên tường cho biết thêm một vài chi tiết, giải thích ngôi miếu được xây dựng
như thế nào vào thời nhà Nguyên (1271-1368) và là một đền thờ chính của đạo
Lão.
|
In reality, the temple was completely gutted in the
Cultural Revolution, its statues burned or carted off to warehouses, where
they were to be destroyed. Of the roughly 50 statues now in the temple, all
but five are new. These five older statues belonged to another temple,
Sanguanmiao (Three Officials Temple). After the Mao era ended in the late
1970s and temples reopened, the East Peak Temple’s statues could not be located
so it was given the statues from the Three Officials Temple, which remains
occupied by a government office.
|
Thật ra, ngôi miếu đã bị rút ruột hoàn toàn trong Cách
mạng Văn hóa, tượng trong miếu bị thiêu huỷ hoặc chở ra nhà kho rồi bị phá
hủy ở đó. Trong số khoảng 50 tượng hiện có trong miếu chỉ có 5 tượng cổ, số
còn lại đều là tượng mới. Năm tượng cổ thuộc một miếu khác, Tam Quan miếu
(Sanguanmiao/三官庙: Miễu ba vị quan). Sau khi thời đại Mao kết thúc vào cuối thập niên
1970 và các đền chùa mở cửa trở lại, người ta không thể xác định được các
tượng của miếu Đông Nhạc ở đâu nên mấy tượng của miếu Tam Quan vốn vẫn còn bị
một văn phòng chính phủ chiếm, đã được đưa về đó.
|
Visitors also learn nothing about how the temple’s area
was greatly reduced during the Cultural Revolution because it was occupied by
military and public security agencies. When the Mao era ended, they vacated
the central core of the temple – the three courtyards and buildings that one
sees today. The rest was occupied by the Public Security Bureau until the
1990s, and eventually torn down and turned into commercial real estate in the
early 2000s. The remaining structures barely function as a temple. When the
military and public security moved out, the Ministry of Culture moved in and
turned the temple into a museum of folk culture. It was only after a
protracted struggle that the China Taoist Association retook partial control
of the temple in the early 2000s, but it still must share the space.
|
Du khách cũng không biết được gì về việc diện tích của
ngôi miếu đã được bị giảm đi rất nhiều như thế nào trong Cách mạng Văn hóa vì
nó đã bị các cơ quan an ninh quân sự và công an chiếm. Khi thời đại Mao kết
thúc, họ bỏ trống phần lõi ở giữacủa ngôi miếu – ba khoảng sân và các kiến
trúc mà ta thấy hiện nay. Phần còn lại do Công an chiếm cho đến thập niên
1990, và cuối cùng bị phá bỏ và biến thành đất thương mại vào đầu thập
niên2000. Các kiến trúc còn lại tạm hoạt động như một ngôi miếu. Khi quân
đội, công an dời đi, Bộ Văn hóa chuyển vào và biến ngôi miếu thành một bảo
tàng văn hóa dân gian. Chỉ sau một cuộc đấu tranh kéo dài thì Hội Đạo Lão
Trung Quốc mới giành lại quyền kiểm soát một phần của ngôi miếu vào đầu thập
niên 2000, nhưng vẫn phải chia sẻ không gian.
|
Of course, the plaques explain none of this. Instead, one
gets the impression that the temple is as it always was – an 800-year-old
relic of China’s great past. This history that I have sketched out is not
definite or grounded in solid documentary evidence, but rather something that
I have reconstructed by observing the temple over two decades and talking to
Taoist priests who now work there. But until municipal archives are opened,
this is probably the best we can hope for.
|
Tất nhiên, các bảng ghi chẳng giải thích chút gì về điều
này. Thay vào đó, người ta có ấn tượng rằng ngôi miếu luôn luôn là như thế-
một di tích xưa 800 năm trong quá khứ tuyệt vời của Trung Quốc. Lịch sử mà
tôi đã phác thảo ra ở đây không phải là điều khẳng định hoặc có dựa trên các
bằng chứng tài liệu chắc chắn mà là một cái gì đó được tôi tái tạo qua việc
quan sát ngôi miếu hơn hai thập kỷ qua và qua việc chuyện trò với các thầy
cúng đạo Lão hiện đang làm việc ở đó. Nhưng cho đến khi kho lưu trữ thành phố
được mở thì đó có lẽ là điều tốt nhất chúng ta có thể hy vọng tới.
|
History recreated
The Communist party does not just suppress history, it
recreates it to serve the present. In China, this has followed the party’s
near self-destruction in the Cultural Revolution, which led to a desperate
search for ideological legitimacy. At first, this was mainly economic, but
following the massacre of pro-democracy protesters in Tiananmen Square in
June 1989, the party began to promote itself more aggressively as the
defender of Chinese culture and tradition.
|
Lịch sử bị tái tạo
Đảng Cộng sản không chỉ bưng bít lịch sử mà còn tái tạo
lại nó để phục vụ hiện tại. Ở Trung Quốc, điều này tiếp sau việc đảng gần tới
tự hủy diệt trong Cách mạng Văn hóa, dẫn đến một tìm kiếm tuyệt vọng cho tính
chính đáng về hệ tư tưởng. Lúc đầu, chủ yếu là về kinh tế, nhưng sau vụ thảm
sát người biểu tình ủng hộ dân chủ tại Quảng trường Thiên An Môn vào tháng 6
năm 1989, đảng đã bắt đầu tự thúc đẩy bản thân tích cực hơn như những kẻ bảo
vệ cho nền văn hóa và truyền thống Trung Quốc.
|
One way it has begun to do this has been to position
itself as a protector of “intangible cultural heritage”, a term adopted from
Unesco, which keeps a country-by-country list of traditions important to
specific nations. As opposed to world heritage sites, which are physical
structures such as the Great Wall or Forbidden City, intangible heritage
includes music, cuisine, theatre, and ceremonies.
|
Một cách mà họ đã bắt đầu làm điều này là tự định vị mình
như người bảo vệ “di sản văn hóa phi vật thể”, một thuật ngữ lấy theo Unesco,
tổ chức này giữ một danh sách các truyền thống quan trọng đối với các quốc
gia cụ thể theo từng nước. Trái ngược với các đia điểm di sản thế giới vốn là
những cấu trúc vật lý như Vạn Lý Trường Thành hoặc Tử Cấm Thành, di sản phi
vật thể bao gồm âm nhạc, ẩm thực, sân khấu, lễ hội.
|
|
|
Qianmen Avenue,
rebuilt in the style of the the Ming and Qing dynasties. Photograph: China
Photos/Getty Images
|
Đại lộ Tiền Môn
(Qianmen/前门), xây dựng lại theo phong cách của
các triều đại nhà Minh và nhà Thanh. Ảnh: China Photos / Getty Images
|
As late as 1990s China, some of these traditions were
still labelled “feudal superstition”, a derogatory term in the communist
lexicon synonymous with backward cultural practices. For example, traditional
funerals were widely discouraged, but now are on the government list of
intangible culture. So, too, religious music that is performed exclusively in
Taoist temples during ceremonies.
|
Mãi tới thập niên 1990 Trung Quốc, một số trong những
truyền thống này vẫn bị gán là “mê tín phong kiến”, một thuật ngữ xúc phạm
trong từ vựng của cộng sản đồng nghĩa với các tập quán văn hóa lạc hậu. Ví
dụ, đám tang kiểu xưa bị bài xích khắp nơi, nhưng bây giờ lại nằm trên danh
sách văn hóa phi vật thể của chính phủ. Tới âm nhạc tôn giáo vốn chỉ trình
diễn trong các dịp lễ hội trong các đền thờ đạo Lão cũng thế.
|
Since taking power in November 2012, Xi Jinping has
cloaked himself in the mantle of tradition more thoroughly than any Chinese
leader since the imperial system collapsed in 1911. Building on the work of
his predecessors, especially Hu Jintao and his call for a Taoist-sounding
“harmonious society” (hexie shehui), Xi’s ideological programme includes an
explicit embrace of traditional ethical and religious imagery.
|
Kể từ khi lên nắm quyền vào tháng 11 năm 2012, Tập Cận
Bình đã tự giấu mình trong lớp vỏ bọc truyền thống triệt để hơn bất kỳ nhà
lãnh đạo Trung Quốc kể từ khi hệ thống đế chế sụp đổ vào năm 1911. Xây dựng
trên công việc của các tiền nhiệm, đặc biệt là Hồ Cẩm Đào và lời kêu gọi về
một “xã hội hài hòa” (/和谐社会) nghe có vẻ của đạo Lão, chương trình tư tưởng của Tập
Cận Bình bao gồm việc thừa nhận rõ ràng các hình tượng đạo đức và tôn giáo
truyền thống.
|
In 2013, according to a news report on 5 December of that
year, Xi visited Confucius’s hometown of Qufu, picked up a copy of The
Analects – a book of sayings and ideas of the great sage – as well as a
biography of him, and declared: “I want to read these carefully.” He also
coined his own Confucianesque aphorism – “A state without virtue cannot
endure.” The next year, he became the first Communist party leader to
participate in a commemoration of Confucius’s birthday. Speaking at the
International Confucian Association, Xi said, “to understand today’s China, today’s
Chinese people, we must understand Chinese culture and blood, and nourish the
Chinese people’s grasp of its own cultural soil”. His classical allusions
have become so numerous that on 8 May 2014, People’s Daily published a
full-page spread explaining them.
|
Năm 2013, theo một bài báo tin tức ngày 5 tháng 12, Tập
Cận Bình đi thăm quê hương Khổng Tử ở Khúc Phụ (Qufu/曲阜), nhặt cuốn Luận ngữ – một cuốn sách về các câu nói và ý
tưởng của nhà triết học vĩ đại này – cùng cuốn tiểu sử của ông này, và tuyên
bố: “tôi muốn đọc cẩn thận hai quyển này”. Ông cũng đặt ra câu cách ngôn kiểu
Khổng Tử của riêng mình – “một nhà nước không có đạo đức thì không thể trường
tồn”. Năm sau, ông trở thành nhà lãnh đạo đảng Cộng sản đầu tiên tham gia lễ
kỷ niệm sinh nhật của Khổng Tử. Phát biểu tại Hội Nho giáo quốc tế, Tập Cận
Bình nói: “để hiểu Trung Quốc ngày nay, dân tộc Trung Quốc ngày nay, chúng ta
phải hiểu văn hóa và huyết thống Trung Quốc, và nuôi dưỡng việc nắm giữ chính
mãnh đất văn hóa riêng của dân tộc Trung Quốc”.Những lời bóng gió cổ điển của
ông đã trở nên nhiều đến mức vào ngày 8 tháng 5 năm 2014, tờ Nhân dân nhật
báo đã phải đăng một trang đầy để giải thích chúng.
|
Soon into Xi’s tenure as party chief, traditional rhetoric
came to dominate the public space of China’s cities. In mid-2013, for
example, posters began going up across China that cleverly appropriated
traditional Chinese art, coupling these images with references to the “China
Dream”.
|
Không lâu sau khi Tập Cận Bình nắm quyền lãnh đạo đảng,
những lời hô hào truyền thống đã chiếm lĩnh không gian công cộng của các
thành phố ở Trung Quốc. Ví dụ vào giữa năm 2013, nhiều áp phích bắt đầu treo
khắp Trung Quốc, khéo léo chiếm dụng nghệ thuật truyền thống Trung Quốc, ghép
những hình ảnh này với những thứ liên quan tới “Giấc mơ Trung Quốc”.
|
The China Dream was to be Xi Jinping’s contribution to
national sloganeering – every top leader has to have at least one. Most refer
to esoteric theories, such as Jiang Zemin’s “Three Represents”, which had to
do with the party representing a broader swath of society than in the past.
By contrast, Xi’s idea was simple to grasp – who doesn’t have a dream? The
slogan would become associated with many goals, including nationalism and
China’s surge to global prominence, but domestically, its imagery was almost
always linked to traditional culture and virtues.
|
Giấc mơ Trung Quốc là đóng góp của Tập Cận Bình vào kho
khẩu hiệu quốc gia – mỗi nhà lãnh đạo đứng đầu phải có ít nhất một khẩu hiệu.
Hầu hết đều đề cập đến các chủ thuyết bí hiểm, chẳng hạn như thuyết “Ba đại diện” của Giang Trạch Dân,
thuyết này đặt ra công việc cho đảng là phải đại diện cho một mảng xã hội
rộng lớn hơn so với trước đây. Ngược lại, ý tưởng Tập Cận Bình đơn giản để
nắm bắt hơn – ai mà không có một giấc mơ? Khẩu hiệu trở nên liên kết với
nhiều mục tiêu, trong đó có chủ nghĩa dân tộc và việc Trung Quốc vươn lên nổi
trội trên toàn cầu, nhưng ở trong nước, hình ảnh của nó gần như luôn luôn
liên quan đến văn hóa và đạo đức truyền thống.
|
In China, most traditional propaganda has a tired look:
often red banners with white or gold lettering exhorting people to follow a
Communist party policy, comply with a census, or make their local district
more beautiful. The China Dream posters, however, were colourful, bright, and
cute. Many of them featured paintings of clay figurines fashioned by “Niren
Zhang” (Clay-man Zhang), a well-known folk artist as popular and well-known
in China as Norman Rockwell is in the US. Traditionally, these clay figurines
show scenes from daily and religious life, or entertainment, such as
characters from Peking Opera, or gods such as Lord Guan. Sets of the figures
were sent to world’s fairs during the latter years of the Qing dynasty (1644-1911)
as examples of Chinese arts.
|
Ở Trung Quốc, hầu hết việc tuyên truyền lâu nay trông nhàm
chán: thường là biểu ngữ đỏ với chữ trắng hoặc vàng cổ vũ người dân theo chủ
trương của đảng Cộng sản, tuân thủ điều tra dân số, hoặc làm cho khu vực địa
phương họ đẹp hơn. Tuy nhiên, các áp phích Giấc mơ Trung Quốc thì đầy màu
sắc, tươi sáng và xinh xắn. Nhiều áp phích trong số đó chứa tranh vẽ những
tượng đất sét nhỏ được nặn bởi “Nê nhân Trương” (泥人张: người nặn đất sét họ Trương),
một nghệ nhân nổi tiếng được ưa thích và nổi tiếng tại Trung Quốc như Norman
Rockwell ở Mỹ. Theo truyền thống, những tượng nhỏ bằng đất sét này thể hiện
các cảnh trong đời sống hàng ngày và tôn giáo, hay giải trí, chẳng hạn như
các nhân vật trong Kinh kịch, hay các vị thần như Quan Công. Nhiều bộ tượng
này đã được gửi đến hội chợ thế giới trong những năm cuối của triều đại nhà
Thanh (1644-1911) như là ví dụ về nghệ thuật Trung Quốc.
|
The most famous of the China Dream posters features a
Clay-man Zhang figurine of a chubby little girl, dreamily resting her head.
Below it is a poem that conflates personal and national dreams:
Ah China
My Dream
A fragrant dream
|
Nổi tiếng nhất trong những áp phích Giấc mơ Trung Quốc có
ảnh tượng của một cô bé mũm mĩm,nghiêng đầu
mơ màng của người nặn tượng họ Trương.Bên dưới là một bài thơ đúc kết
ước mơ cá nhân và đất nước:
Ôi Trung Hoa
Giấc mơ của ta
Giấc mộng hương hoa
|
The author of this poem was Yi Qing, the pen name of Xie
Liuqing. Xie is an editor of the magazine The World of Chinese and head of
Salon Famous Blog of China, a blog that deals primarily with nationalist
issues and is registered under the ministry of propaganda’s official website.
Xie also writes dramas and musical plays, all glorifying the party and
especially Mao. Several dozen of his works based on big historical events
have been published, made into movies or television shows, or staged in
theatres. Some of his blog posts have been published by the party’s chief
ideological magazine, Seeking Truth.
|
Tác giả của bài thơ này là Nhất Thanh (一清), bút danh của Tạ Liễu Thanh (谢柳青). Ông Thanh là một biên tập viên của tạp chí Thế giới Hán
ngữ và đứng đầu Blog nổi tiếng của Trung Quốc Salon, một blog trao đổi chủ
yếu với các vấn đề dân tộc và được đăng ký dưới trang web chính thức của Bộ
tuyên truyền. Thanh cũng viết kịch và nhạc kịch, tất cả đều ca ngợi đảng và
đặc biệt là Mao. Vài chục tác phẩm của ông dựa trên những sự kiện lịch sử lớn
đã được xuất bản, dựng thành phim hoặc chương trình truyền hình, hay trình
diễn ở nhà hát. Một số bài viết trên blog của ông đã được đăng trên tờ Cầu
Thị (求是: Tìm kiếm điều đúng), tạp chí tư tưởng chính của đảng.
|
On one level, Xie could simply be seen as a government
apparatchik, cranking out material for the state’s latest campaign. But when
I went to visit him in 2013, his story turned out to be more interesting, and
revealing of the sophisticated propaganda techniques used by the Communist
party during the 2010s to create an ideology that can link traditional
communism with traditional values.
|
Ở một mức độ, ông Thanh có thể chỉ đơn giản là xem như là
một nhân viên mù quáng của chính quyền, nặn ra chất liệu cho chiến dịch mới
nhất của nhà nước. Nhưng khi tôi đến thăm ông vào năm 2013, câu chuyện của
ông hóa ra là thú vị hơn, và phát hiện ra những kỹ thuật tuyên truyền tinh vi
được đảng cộng sản sử dụng trong thập niên 2010 để tạo ra một hệ tư tưởng có
thể liên kết chủ nghĩa cộng sản với những giá trị truyền thống.
|
Xie invited me to his office. This turned out to be a room
at the Ordos Hotel in Beijing. I was surprised to learn that Xie lacked a
proper government office as he was not the government official I had
imagined, but instead a freelancer. We chatted for a while and he told me he
was from Mao Zedong’s home province, Hunan. Most of Xie’s work was about Mao,
who he said was a hero of modern China. “You can criticise him but you can’t
deny that he was important,” said Xie. “This is my firm belief.”
|
Ông Thanh mời tôi đến phòng làm việc của ông. Hóa ra đó là
một phòng tại khách sạn Ordos ở Bắc Kinh. Tôi ngạc nhiên khi biết rằng Xie
không có một phòng làm việc phù hợp tại công sở vì ông không phải là quan
chức chính phủ như tôi đã tưởng mà chỉ là một nghệ sĩ tự do (freelancer).
Chúng tôi trò chuyện một lúc và ông nói với tôi ông gốc ở Hồ Nam, cùng quê
với Mao Trạch Đông. Hầu hết các công trình của ông Thanh là nói về Mao, người
mà ông ta cho là một anh hùng của Trung Quốc hiện đại. Ông Thanh nói “Bạn có
thể chỉ trích ông ấy, nhưng bạn không thể phủ nhận rằng ông ấy quan trọng.
Tôi tin chắc điều đó.”
|
|
The ‘China Dream’ is
the signature slogan of President Xi Jinping. Photograph: Bloomberg/Bloomberg
via Getty Images
|
‘Giấc mơ Trung Quốc’
là khẩu hiệu dấu ấn của Chủ tịch Tập Cận Bình. Ảnh: Bloomberg / Bloomberg qua
Getty Images
|
|
|
We were joined by Zhang Jiabin, an editor at Red Flag Publishing
House, a Communist party company that had just published a collection of the
posters, and also of Xie’s poetry. Xie showed us a short video of a ceremony
honouring the China Dream posters. In the clip, Xie explained that he had
seen the signature statue of the chubby girl while at an exhibition in the
Beijing suburb of Huairou. He posted pictures online with a few couplets of
poetry.
|
Tham gia với chúng tôi có thêm Trương Gia Bân (张嘉斌), một biên tập viên của nhà xuất bản Hồng Kỳ, một công ty
của đảng cộng sản vừa xuất bản một bộ sưu tập của các áp phích, và cũng là
thơ của Tạ Liễu Thanh. Ông Thanh cho chúng tôi xem một đoạn video ngắn của
một buổi lễ ca tụng các áp phích Giấc mơ Trung Quốc. Trong clip này, ông
Thanh giải thích rằng ông đã nhìn thấy bức tượng dấu ấn cô gái mũm mĩm lúc ở
tại một cuộc triển lãm ở khu Hoài Nhu (怀柔) Bắc Kinh. Ông đăng nhiều ảnh
trực tuyến với một vài câu thơ đối.
|
In early 2013, when the civilisation office, a government
body, was planning a campaign to promote Xi Jinping’s idea of a China Dream,
they saw Xie’s poems and the pictures of the figures. He met with officials
and they brainstormed, coming up with the idea of broadening the campaign to
include many forms of traditional culture, including peasant paintings and
woodblock prints.
|
Đầu năm 2013, khi ban văn minh, một cơ quan chính phủ, lên
kế hoạch cho một chiến dịch quảng bá ý tưởng về giấc mơ Trung Quốc của Tập
Cận Bình, họ đã nhìn thấy những bài thơ của Tạ Liễu Thanh cùng hình ảnh của
các nhân vật. Ông đã gặp với các quan chức và cùng hợp sức suy nghĩ nẩy ra ý
tưởng mở rộng chiến dịch bao gồm nhiều loại hình văn hóa truyền thống, kể cả
tranh dân quê và tranh khắc gỗ.
|
“They said, hey we need more poems, so I just dashed them
off quickly and now they’re up,” he said as the video segment ended. “It’s
supposed to be a 60,000km campaign. That’s how many kilometres of highways there
are in China – we joke that every metre of every road will be covered with
it.”
|
“Họ nói, này, chúng tôi cần nhiều thơ hơn nữa vì vậy tôi
chỉ thảo vội ra một cách nhanh chóng và bây giờ chúng hiện lên,” ông nói khi
đoạn video kết thúc. “Nó phải là một chiến dịch dài 60000km. Đó là số kilomet
đường cao tốc có ở Trung Quốc – chúng tôi nói đùa rằng phải phủ nó trên mỗi mét đường”.
|
The Comminist party has used sophisticated propaganda
techniques to link traditional communism with traditional values
That was hardly an exaggeration. It was hard to avoid the
posters. They sometimes advocated traditional values such as filial piety
(“honesty and consideration, handed down through the generations”), other
times outright admiration for the Communist party (“feet shackled, hands
cuffed / sturdy grass withstands strong winds / the Communist party members
on the road / the mountains can shake; their will is unshakeable / hot blood
and spring flowers will write today’s history”). Sometimes they just
advocated patriotism or nationalism (“Our country is beautiful” and “It’s
springtime for our father’s future”). All showed how for today’s government,
there was no better ally than history.
|
Đó khó thể là một sự cường điệu. Thật khó để tránh các áp
phích.Có lúc các áp phích cổ xuý các giá trị truyền thống như lòng hiếu thảo
( “trung thực và quan tâm, được truyền lại qua nhiều thế hệ”), lúc khác lại
là lòng ngưỡng mộ triệt để đối với đảng Cộng sản ( “cùm dưới chân, còng trên
tay / cỏ mạnh chịu được gió to / đảng viên Cộng sản lên đường / núi có thể
lay nhưng lòng người không hề chuyển / nhiệt huyết hoà hoa xuân sẽ viết nên
lịch sử hôm nay “). Đôi khi chúng chỉ đề cao tinh thần yêu nước hay chủ nghĩa
dân tộc (“Đất nước ta tươi đẹp” và “Đó là mùa xuân cho tương lai của cha
chúng ta”). Tất cả cho thấy làm saocó đồng minh nào tốt hơn lịch sử đối với
chính phủ hiện nay.
|
History recovered
Sometimes the resurfacing of history into the public
consciousness is inadvertent and apolitical. This was driven home to me one
day in 2014 when I went to hear a talk at the main office of the National
Archives, next to Beihai Park in Beijing. The speaker was Liu Guozhong, a
professor at Tsinghua University with a heavy accent and small eyes that
often disappeared when he laughed. Liu spoke freely, without notes, for 90
minutes about something that might seem obscure but that was slowly shaking China’s
intellectual world: the discovery of long-lost texts from 2,500 years ago.
|
Lịch sử được phục
hồi
Đôi khi việc lịch sử nổi lên trở lại trong ý thức cộng
đồng là không có chủ ý và phi chính trị. Điều này làm tôi chú ý tôi một ngày
vào năm 2014 khi tôi đi nghe một buổi nói chuyện tại văn phòng chính của Cục
Lưu trữ Quốc gia, bên cạnh Công viên Bắc Hải ở Bắc Kinh. Diễn giả là Lưu Quốc
Trung (刘国忠), giáo sư tại Đại học Thanh Hoa
có giọng nói nặng và đôi mắt nhỏ thường biến mất khi ông cười. Ông Trung nói
tự do không theo ghi chép sẵn trong 90 phút về một cái gì đó có vẻ mơ hồ
nhưng lại dần dần làm lay động giới trí thức Trung Quốc: việc phát hiện bản
văn dài 2500 năm trước đây bị thất lạc.
|
The earliest-known Chinese texts are called oracle bones.
Written on tortoise bones, they usually concern a narrow set of topics:
should the crops be planted on such-and-such a day, should the king launch a
war? Marry? Travel? Through them, the nitty-gritty concerns of a king’s life
could be fathomed.
|
Các bản văn tiếng Trung xưa nhất được biết đến được gọi là
giáp cốt văn. Viết trên mai rùa, chúng thường liên quan đến một phạm vi hẹp
các chủ đề: các loại cây trồng nên trồng vào ngày nào, nhà vua có nên phát
động một cuộc chiến tranh không? Kết hônra sao? Đi lại thế nào? Thông qua
chúng, những mối quan tâm cơ bản của cuộc sống của vua có thể được đong đếm.
|
The texts we were here to learn about had been written a
millennium later on flat strips of bamboo, which were the size of chopsticks.
These writings did not describe the miscellanea of court life – instead, they
were the ur-texts of Chinese culture. Over the past 20 years, three batches
of bamboo slips from this era have been unearthed. Liu was there to introduce
the third – and biggest – of these discoveries, a trove of 2,500 that had
been donated to Tsinghua University in 2008.
|
Các bản văn mà chúng ta tìm hiểu về chúng ở đây được viết
sau hơn một thiên niên kỷ trên các thẻ tre, chúng có chiều dài bằng đôi đũa.
Những bản viết này không mô tả đủ thứ chuyện về cuộc sống của triều đình mà
là loại văn bản đầu tiên (ur-text) của văn hóa Trung Hoa. Trong 20 năm qua,
ba lô thẻ tre thuộc thời kỳ này đã được khai quật. Giáo sư Trung ở đó để giới
thiệu lô thứ ba – và là lô lớn nhất – của khám phá này, bộ 2 500 thẻ tìm được
đã được tặng cho Đại học Thanh Hoa năm 2008.
|
|
|
A guard stands by
the illustration of a project to renovate Beijing’s Qianmen street, in 2012.
Photograph: AFP/Getty Images
|
Một lính gác đứng cạnh tranh minh họa của một dự án cải tạo đường Qianmen Bắc Kinh, vào năm 2012.
Ảnh: AFP / Getty Images
|
The project to catalogue and study the slips is led by
China’s most famous historian, Li Xueqin. Li has headed numerous big
projects, including an effort in the 1990s to date semi-mythical dynasties
from roughly 5,000 years ago, such as the Xia and Shang, which are seen as
the earliest dynasties in Chinese civilisation. For millennia, their
existence was taken for granted, even though no texts or archaeological
material relating to some were traceable (the historicity of the Xia in
particular remains in doubt). In the early 20th century, historians in China
started a “doubt antiquity” movement that challenged the existence of these
dynasties, positing that they were merely myths. That was more than an
intellectual dispute; it challenged the deeply cherished certainty among
Chinese that theirs is one of the oldest civilisations on the planet, going
back as far as ancient Egypt. Li’s efforts essentially pushed back against
this scepticism, marshalling evidence that these dynasties did indeed exist.
|
Dự án này nhằm phân loại và nghiên cứu các thẻ được nhà sử
học nổi tiếng nhất của Trung Quốc, Lí Học Cần (李学勤) lãnh đạo.
Ông Cần đứng đầu nhiều dự án lớn, trong đó có một nỗ lực trong những thập
niên 1990 để xác định thời gian các triều đại bán thần thoại cách đây khoảng
5 000 năm, chẳng hạn như Hạ và Thương, được xem như các triều đại sớm nhất
trong nền văn minh Trung Quốc. Qua hàng nghìn năm, sự tồn tại của cac triều
đại này xem như chuyện hiển nhiên, mặc dù không có văn bản hoặc các tài liệu
khảo cổ học liên quan đến một số là có thể truy nguồn được (tính lịch sử của
thời nhà Hạ đặc biệt đáng nghi ngờ). Vào đầu thế kỷ 20, các nhà sử học ở
Trung Quốc bắt đầu một phong trào “cổ đại nghi vấn”, chấn vấn sự tồn tại của
các triều đại này, khẳng định rằng chúng chỉ đơn thuần là chuyện hoang đường.
Việc đó chẳng những là một tranh luận trí thức mà nó còn hơn thế, thách thức
cả sự chắc chắn ấp ủ sâu kín trong người Trung Quốc rằng nền văn minh của họ
là một trong những nền văn minh lâu đời nhất trên hành tinh, xa xưa như Ai
Cập cổ đại. Nỗ lực của ông Cần cốt yếu là đẩy lùi sự hoài nghi này, qua việc
sắp xếp các bằng chứng cho thấy các triều đại đó thực sự tồn tại.
|
The bamboo slips that Liu was describing are from a much
later date, but they challenge certainties of Chinese culture in other,
possibly more profound ways. The texts stem from the Warring States period,
an era of turmoil in China that ran from the 5th to the 3rd centuries BC. All
major Chinese schools of thought that exist today stem from this era,
especially Taoism and Confucianism, which has been the country’s dominant
political ideology, guiding kings and emperors – at least in theory – until
the 20th century.
|
Các thẻ tre mà ông Trung mô tả thuộc một thời kỳ sau đó
rất nhiều, nhưng chúng thách thức tính chắc chắn của nền văn hóa Trung Quốc
theo những cách có thể sâu sắc hơn. Các bản văn này bắt nguồn từ thời Chiến
quốc, một thời đại hỗn loạn ở Trung Quốc kéo dài từ thế kỷ 5 đến thế kỷ 3
trước Công nguyên. Tất cả các trường phái tư tưởng chính của Trung Quốc tồn
tại ngày nay đều bắt nguồn từ thời kỳ này, đặc biệt là Lão giáo và Nho giáo
vốn là hệ tư tưởng chính trị chiếm ưu thế của đất nước, mà các vị vua và hoàng đế noi theo – ít nhất
trên lý thuyết – cho đến thế kỷ thứ 20.
|
The bamboo slips change how we understand this era. Some
have compared its impact on China’s understanding of the past to how the past
was viewed in Europe’s Enlightenment, a period when western core texts were
for the first time analysed as historical documents instead of texts
delivered intact from antiquity. “It’s as though suddenly you had texts that
discussed Socrates and Plato that you didn’t know existed,” Sarah Allan, a
Dartmouth university professor who has worked with Liu and Li in the project,
told me a few months before I heard Liu speak. “People also say it’s like the
Dead Sea scrolls, but they’re more important than that. This isn’t apocrypha.
These texts are from the period when the core body of Chinese philosophy was
being discussed. They are transforming our understanding of Chinese history.”
|
Các thẻ tre làm thay đổi cách chúng ta hiểu về thời kỳ
này. Một số người đã so sánh tác động của nó đối với sự hiểu biết về quá khứ
của Trung Quốc với cách mà quá khứ đã được nhìn trong thời Khai sáng của châu
Âu, một giai đoạn khi các văn bản cốt lõi của phương tây lần đầu tiên được
phân tích như là tài liệu lịch sử thay vì là văn bản được chuyển giao nguyên
vẹn từ thời xa xưa. “Như thể đột nhiên bạn có các văn bản bàn luận về
Socrates và Plato mà bạn không biết là có tồn tại,” Sarah Allan, giáo sư đại
học Dartmouth từng làm việc với ông Cần và ông Trung trong dự án, nói với tôi
một vài tháng trước khi tôi nghe ông Trung nói: “Mọi người cũng nói nó giống
như các cuộn giấy tài liệu cổ ở biển Chết, nhưng chúng quan trọng hơn thế. Đó
không phải là tài liệu giả mà những văn bản này là từ thời kỳ khi mà phần cốt
lõi của triết học Trung Quốc đang được thảo luận. Chúng đang làm biến đổi sự
hiểu biết của chúng ta về lịch sử Trung Quốc“.
|
One of the surprising ideas that comes through in the new
texts is that ideas that were only alluded to in the Confucian classics are
now revealed as full-blown schools of thought that challenge key traditional
ideas. One text, for example, argues in favour of meritocracy much more
forcefully than is found in currently known Confucian texts. Until now, the
Confucian texts only allowed for abdication or replacement of a ruler as a
rare exception; otherwise kingships were hereditary – a much more
pro-establishment and anti-revolutionary standpoint. The new texts argue
against this. For an authoritarian state wrapping itself in “tradition” to
justify its never-ending rule, the implications of this new school are subtle
but interesting. “This isn’t calling for democracy,” Allan told me, “but it
more forcefully argues for rule by virtue instead of hereditary rule.”
|
Một trong những ý tưởng đáng ngạc nhiên đi vào trong các
văn bản mới là những ý tưởng vốn chỉ được nhắc đến trong các sách kinh điển
Nho giáo hiện nay được phát hiện như là trường phái tư tưởng toàn diện thách
thức những ý tưởng truyền thống chính yếu. Ví dụ, một bản văn lập luận ủng hộ
việc chọn người theo tài đức mạnh mẽ hơnrất nhiều so với được thấy trong các
kinh sách hiện đang được biết đến của Nho giáo. Cho đến nay, kinh sách Nho
giáo chỉ cho phép việc thoái vị hoặc việc thay thế một nhà cai trị như là
điều ngoại lệ hiếm hoi; nếu không phải là cha truyền con nối ngôi vua – một
quan điểm theo hướng thành lập và phản cách mạng nhiều hơn. Các bản văn mới
lập luận chống lại điều này. Đối với một nhà nước độc tài tự bọc mình trong
“truyền thống” để biện minh cho quyền cai trị vĩnh viễn, ý nghĩa của trường
phái mới này là tế nhị nhưng thú vị. Allan nói với tôi “Đó không phải là kêu
gọi dân chủ mà nó lập luận mạnh mẽ hơn cho việc cai trị dựa trên tài đức thay
vì cha truyền con nối.”
|
Back in the auditorium next to Beihai Park, Liu continued
to talk about the new findings. He flashed newspaper headlines on the screen.
Media interest in China has been intense, he said. After each volume is
released, the Chinese media rush to discuss the findings, while blogs and
amateurs try their own hands at interpreting these new finds. The audience
listened carefully to Liu as he outlined their Tsinghua team’s publishing
schedule.
|
Trở lại khán phòng bên cạnh Công viên Bắc Hải, giáo sư
Trung tiếp tục nói về những phát hiện mới. Ông phóng các tiêu đề chính của tờ
báo trên màn hình. Truyền thông ở Trung Quốc rất quan tâm, ông nói. Sau khi
mỗi tập được phát hành, truyền thông Trung Quốc lao vào thảo luận về những
phát hiện này, trong khi các blog và những người nghiệp dư cũng cố tự giải
thích những phát hiện mới theo cách của mình. Khán giả chăm chú lắng nghe ông
Trung khi ông vạch ra lịch trình xuất bản của nhóm Thanh Hoa.
|
“We think we have another 15 volumes, so that’s another 15
years – until I’m retired,” Liu said, laughing. “But then you and others will
be debating this for the rest of this century. The research is endless.”
|
“Chúng tôi nghĩ rằng chúng tôi có 15 tập nữa, tức là thêm
15 năm nữa – cho đến khi tôi nghỉ hưu”, ông Trung vừa nói vừa cười. “Nhưng
lúc đó bạn và những người khác sẽ tranh luận việc này cho đến cuối thế kỷ
này. Nghiên cứu không dứt.”
|
Liu concluded and bowed to the audience. He had gone on
past the allotted 90 minutes and the janitorial staff was eager to go home.
No sooner did he leave the podium than they began to turn off the lights. But
the audience rushed the stage, bombarding Liu with questions. There was a man
from the I Ching Research Society asking how they should treat the new texts
on divination. A graduate student from Peking University eagerly asked about
the political implications of abdication. Liu answered them all, while
handing out business cards. When the last of his stack was gone, people began
to pass them around, snapping photos of his card with mobile phones. The room
was now lit only by the dim winter sun. The guards at the back waited to lock
the door but the crowd of two dozen would not let Liu leave. For them, he
held a key to the present: the past.
|
Giáo sư Trung kết luận và cúi chào khán giả. Ông tiếp tục nói cho
tới hết 90 phút được phân bổ còn các nhân viên phụ trách trông cho mau hết để
ra về. Ngay khi ông rời bục giảng là họ đã bắt đầu tắt đèn. Nhưng khán giả đổ
xô lên sân khấu, dồn dập đưa ra nhiều câu hỏi cho giáo sư Trung. Có một ông
từ Hội Nghiên cứu kinh Dịch hỏi họ sẽ xử lý bản văn mới này như thế nào về
việc bói toán. Một sinh viên tốt nghiệp từ Đại học Bắc Kinh háo hức hỏi về ý
nghĩa chính trị của sự thoái vị. Giá o sư Trung đã trả lời tất cả lúc phân
phát danh thiếp. Khi tờ cuối cùng của chồng danh thiếp phát xong, mọi người
bắt đầu chuyển chúng vòng quanh, chụp ảnh danh thiếp của ông với điện thoại
di động. Gian phòng bây giờ chỉ được chiếu sáng nhờ ánh sáng lờ mờ của mặt
trời mùa đông. Các nhân viên bảo vệ đứng phía sau chờ để khóa cửa nhưng đám
đông mấy chục người không để cho giáo sư Trung đi. Đối với họ, ông đã nắm giữ
một chìa khóa cho hiện tại: quá khứ.
|
This essay is
adapted from The Oxford Illustrated History of Modern China, which will be
published by OUP on 23 June
|
Bài tiểu luận này
được rút gọn từ quyển Lịch sử Trung
Quốc hiện đại qua hình ảnh của Oxford, sẽ được xuất bản bởi OUP vào ngày
23 tháng 6
|
|
|
|
Translated
by Phan Văn Song
|
|
|
|
|
|
|
|
No comments:
Post a Comment
your comment - ý kiến của bạn